6 tác dụng của nhạc phim với bộ phim

Âm thanh là một phần đóng vai trò khá quan trọng trong điện ảnh, nhưng lại là phần tương đối khó để lưu tâm đến khi khán giả đang tập trung thị giác vào màn ảnh. Âm thanh có khả năng kì diệu làm khơi gợi trí tưởng tượng, xây dựng bối cảnh, xây dựng nhân vật và âm thầm đưa vào đầu người xem những thông tin quan trọng về cảnh phim mà chính chúng ta không hề hay biết là chúng ta đang tiếp nhận.

Từ dàn nhạc trực tiếp biểu diễn đồng hành cùng các bộ phim câm trong thời kì sơ khai, cùng với sự phát triển nhanh chóng của điện ảnh, âm thanh trong phim ngày nay cũng trở nên phức tạp hơn nhiều.

Chắc hẳn ai cũng đều biết và có thể dễ dàng phân biệt hai khái niệm phổ biến soundtrack (nhạc phim) và score (nhạc nền). Soundtrack nói đến một album được phát hành đi kèm với phim, là tổng hợp của các bản thu âm được lấy cảm hứng hoặc có mặt trong một bộ phim. Còn score là âm nhạc hòa tấu, được soạn riêng làm nhạc nền cho một bộ phim. Nhạc nền trong điện ảnh hiện đại, không kể bất cứ quốc gia nào, thường chịu ảnh hưởng lớn của âm nhạc giao hưởng phương tây. Âm nhạc trong phim chủ yếu có 4 tác dụng lớn:

1. Tạo ra một không khí hợp lý với không gian và thời gian của cảnh phim. Ví dụ như nếu bộ phim đặt bối cảnh ở châu âu những năm 40 thì nhạc nền sẽ thường là Jazz. Tuy nhiên không bắt buộc nhạc nền luôn luôn phải mang âm hưởng của đúng thời kỳ đó. Các nhà làm phim luôn có sáng tạo của riêng mình. Một ví dụ điển hình là bài rap 100 black coffins của Rick Ross được sử dụng trong Django Unchained (2012). Nhạc rap hoàn toàn không phải là âm nhạc của thời kỳ những năm 1800, nhưng lại là âm nhạc của văn hóa da màu- chủ đề của phim và tạo nên cảm giác kích thích rất hợp lý cho sự thể hiện cảnh phim này. Quentin Tarantino cũng là đạo diễn nổi tiếng trong việc sử dụng nhạc nền tinh tế và sáng tạo. 100 black coffins scene- Django Unchained
2. Nhấn mạnh một cảm giác về tâm lý. Ví dụ như việc sử dụng âm nhạc dồn dập và hồi hộp trong phim kinh dị. Tiêu biểu cho hiệu ứng của âm nhạc trong phim phải kể đến bài nhạc nền được sử dụng ở cảnh giết người trong nhà tắm nổi tiếng trong bộ phim kinh dị kinh điển Psycho (1960) của đạo diễn Alfred Hitchcock. Bài nhạc nền có giai điệu tựa như tiếng rít ken két vừa gây căng thẳng vừa rất ăn nhập với những nhát dao tên giết người liên tục chém vào tấm nhựa che bồn tắm và người nạn nhân. Shower scene- Psycho
3. Tạo cảm giác liền mạch.Để tạo sự liền mạch giữa các đoạn cắt cảnh, một đoạn nhạc thường được sử dụng xuyên suốt nhiều cảnh phim. L cut là một kĩ thuật cắt cảnh phổ biến trong đó âm thanh từ cảnh trước vẫn được giữ nguyên liền mạch đến cảnh tiếp sau.
4. Tạo cảm giác kết thúc. Các bộ phim hành động thường có đoạn kết là một cảnh toàn cảnh đi kèm với âm nhạc hùng tráng. Star Wars Episode III: Revenge of the Sith- Ending scene
5. Lấp đầy sự im lặng. Nhiều khi âm nhạc được sử dụng đơn giản để trám vào khoảng không im lặng trong phim, điện ảnh Hollywood hiện đại thường coi trọng điều này. Các khán giả của điện ảnh hiện đại có thói quen luôn được nghe âm nhạc để tránh sự nhàm chán nhưng đôi lúc sự im lặng cũng vô cùng cần thiết trong một bộ phim. Nói về những khoảng lặng trong phim, có thể tham khảo video essay của Tony Zhou nói về các khoảng lặng trong phim của đạo diễn Martin Scorsese.
   Martin Scorsese: The Art of Silence – Everyframeapainting

Trong phim, ngoài âm nhạc còn có các loại âm thanh khác như giọng nói của các nhân vật, âm thanh từ các đồ vật trong phim,..v..v.

Âm thanh trong phim thường được phân làm hai loại: Diegetic sound (Âm thanh trong ranh giới truyện kể) và Non-Diegetic sound (Âm thanh ngoài ranh giới truyện kể). Âm thanh trong ranh giới truyện kể là các âm thanh có xuất xứ từ các nguồn trong phim còn Âm thanh ngoài ranh giới truyện kể thì ngược lại. Cách đơn giản nhất để phân biệt hai loại này là việc các nhân vật trong phim có nghe thấy âm thanh đó hay không. Nếu các nhân vật nghe thấy, đó là Diegetic sound, còn chỉ khán giả mới nghe thấy thì là Non-Diegetic sound.

 Diegetic sound bao gồm giọng nói của các nhân vật, âm thanh từ các sự vật có mặt trong phim và âm nhạc phát ra từ các nhạc cụ trong phim. Diegetic sound có thể được thể hiện trên màn ảnh (on screen) hoặc không trên màn ảnh (off screen). Ví dụ như cảnh quay này trong The Boondock Saints (1999), có tiếng đối thoại của các nhân vật nhưng cảnh quay lại không thể hiện các nhân vật thực hiện đối thoại và cuộc nói chuyện được sử dụng như âm thanh nền cho sự xuất hiện của nhân vật Paul Smecker. Vì vậy đây là off-screen Diegetic sound.

The Boondock Saints- Introducing agent Paul Smecker

Non-Diegetic sound bao gồm lời người dẫn chuyện, âm nhạc thể hiện tâm trạng nhân vật và âm nhạc để tạo hiệu ứng tâm lý cho cảnh quay. Có sự tranh cãi về một loại âm thanh thứ ba, lai giữa Diegetic và Non-Diegetic (Trans Diegetic).Ví dụ như một cảnh quay một chiếc radio phát một bài nhạc, bài nhạc đó lúc này là Diegetic sound, sau đó cắt cảnh sang một không gian khác bài nhạc vẫn tiếp tục nhưng được dùng như Non-Diegetic sound để thể hiện tâm trạng nhân vật.

Âm thanh hiệu ứng (sound effects) trong Non-Diegetic sound lại được chia thành Natural Sound (âm thanh tự nhiên) và Characteristic sound (âm thanh đặc thù). Âm thanh tự nhiên là âm thanh trực tiếp được thu từ hiện trường quay (direct sound/production sound/on location sound) chưa qua xử lý. Thường thì âm thanh tự nhiên khó có thể được như mong đợi của nhà làm phim cho nên hay bị thay thế hoặc lồng thêm các âm thanh khác đè vào. Âm thanh đặc thù là âm thanh có đặc tính dựa trên góc nhìn của một nhân vật nào đó trong phim. Âm thanh hiệu ứng thường phải thỏa mãn hai yêu cầu: dễ nhận biết và đạt đúng cảm giác tâm lý mà khán giả mong đợi. Nếu phải lựa chọn giữa sự trung thực với âm thanh gốc và hiệu ứng phóng đại thì nhà làm phim thường sẽ lựa chọn hiệu ứng phóng đại để gia tăng cảm xúc cho người xem. Một số âm thanh trong phim thường xuyên được phóng đại lên so với đời thực, tiêu biểu là tiếng bước chân.

Một số định nghĩa khác về các loại âm thanh:

Establishing sound (âm thanh mang tính kiến tạo): được sử dụng ở đầu cảnh phim , thể hiện đặc trưng bao quát của khung cảnh xung quanh. Âm thanh mang tính kiến tạo thường được giảm âm lượng khi có xuất hiện đối thoại nhưng có thể được lặp lại về sau.

Point-of-audition sound (âm thanh theo hướng người nghe): dùng để kết nối giữa các không gian mà quan hệ giữa chúng không thể dễ dàng được thể hiện trong một cảnh quay toàn cảnh. Chuỗi cảnh quay Point-of-audition thường bắt đầu bằng cảnh quay giới thiệu âm thanh, sau đó cắt đến cảnh người nghe thấy âm thanh đó. Đối lập với chuỗi cảnh quay Point-of-view (điểm nhìn) thường quay người nhìn trước rồi cắt đến sự vật, hiện tượng theo hướng nhìn của người đó.

Nonsimultaneous sound (âm thanh không đồng thời): là âm thanh hiện diện trước khi hành động xuất hiện trên màn ảnh. Âm thanh này cung cấp cho người xem thông tin nhất định về diễn biến câu chuyện mà không cần thể hiện bằng hình ảnh. Đi kèm với loại âm thanh này là kĩ thuật J-cut, kĩ thuật cắt cảnh thể hiện âm thanh trước rồi mới cắt đến cảnh nguồn phát ra âm thanh đó.

(tổng hợp từ nhiều nguồn)