- Đọc đoạn trích trong sách giáo khoa (trang 38) và trả lời câu hỏi. Xác định các từ ngữ xưng hô trong đoạn trích? Phân tích sự thay đổi về cách xưng hô của Dế Mèn và Dế Choắt trong đoạn trích (a) và đoạn trích (b)? Giải thích sự thay đổi đó.
- Từ ngữ xưng hô trong đoạn:
- Đoạn a: Anh, em, ta, chú mày.
- Đoạn b: Tôi, anh. Sự thay đổi về cách xưng hô của Dế Mèn và Dế Choắt. Đoạn a. Khi Dế Choắt nói với Dế Mèn, Dế choắt xưng hô là em, anh còn Dế Mèn xưng hô là ta, chú mày. Đây là cách xưng hô bất bình đẳng, Dế Choắt thì có mặc cảm thấp hèn còn Dế Mèn thì ngạo mạn, hống hách.
Giải thích cách dùng từ trong văn bản khoa học: Nhiều khi tác giả của văn bản khoa học chỉ là một người nhưng vẫn xưng "chúng tôi" mà không xưng "tôi" vì: cách xưng hô như vậy sẽ đảm bảo tính khách quan cho lời nói.
Bài 3/ SGK trang 40
Phân tích từ ngữ xưng hô trong đoạn trích:
- Chú bé gọi người sinh ra mình là "mẹ": cách xưng hô bình thường.
- Chú bé gọi sứ giả là "ông", xưng "ta": cách xưng hô khác thường mang màu sắc truyện truyền thuyết.
Bài 4/ SGK trang 40
- Vị tướng là người "Tôn sư trọng đạo" nên vẫn gọi thầy giáo cũ của mình là "thầy" xưng "con".
- Người thầy cũng rất tôn trọng cương vị hiện tại của vị tướng nên gọi là "ngài".
Như vậy ta thấy cách xưng hô của 2 thầy trò đều rất có văn hóa và rất tôn trọng nhau.
Bài 5/ SGK trang 40
Bác xưng "tôi" gọi mọi người là "đồng bào": cách xưng hô của Bác gần gũi, thân mật cho thấy mối quan hệ giữa lãnh tụ và quần chúng không xa vời, ngăn cách.
Còn trước cách mạng: Người đứng đầu Nhà nước (Vua- chúa) xưng "trẫm", gọi dân là: "thảo dân", 'con dân".
Bài 6/ SGK trang 41
Các từ ngữ trong đoạn trích được chị Dậu dùng khi nói với cai lệ và người nhà lí trưởng:
- Cai lệ: cậy quyền, ỷ thế, xưng hô một cách ngỗ ngược, trịnh thượng, bề trên
- Chị Dậu: xưng hô một cách khiêm nhường, đúng với vai xã hội của mình.
Sự thay đổi trong cách xưng hô của chị Dậu thể hiện phản ứng quyết liệt khi chị bị đối phương dồn vào thế đường cùng. Thái độ ấy thể hiện quy luật tất yếu của cuộc sống "tức nước vỡ bờ", "có áp bức phải có đấu tranh".
Có sự thay đổi trong cách xưng hô của hai nhân vật do vị thế của hai nhân vật có sự thay đổi, cách xưng hô cũng có sự thay đổi theo.
II. Luyện tập
Câu 1 (trang 39 sgk Văn 9 Tập 1):
- Người học viên Châu Âu sử dụng nhầm từ ngữ xưng hô: "Chúng ta" phải thay bằng "Tôi - chúng tôi".
- Nguyên nhân:
+ Do chưa phân biệt được từ xưng hô.
+ Do ảnh hưởng thói quen sử dụng ngôn ngữ Châu Âu.
Câu 2 (trang 40 sgk Văn 9 Tập 1):
Trong các văn bản khoa học, nhiều khi tác giả của văn bản chỉ là một người nhưng vẫn xưng chúng tôi chứ không xưng tôi vì:
- Để thể hiện tính khách quan của luận điểm.
- Thể hiện sự khiêm tốn của người viết.
Câu 3 (trang 40 sgk Văn 9 Tập 1):
- Cậu bé xưng hô với mẹbằng từ chỉ quan hệ gia đình: mẹ
- Xưng hô với sứ giả dùng: ta
- ông. → cách xưng hô thể hiện cậu là một đứa bé khác thường.
→ Đối với bà mẹ, Gióng vẫn chỉ là một đứa trẻ nhưng đối với quốc gia, đất nước ông sẽ làm nên những chuyện lớn lao, phi thường.
Câu 4 (trang 40 sgk Văn 9 Tập 1):
Địa vị của người học trò cũ đã thay đổi nhưng khi gặp lại thầy giáo đã dạy mình thuở bé, trong khi người thầy xưng hô là ngài, nhân vật danh tướng vẫn gọi thầy xưng con. Điều đó thể hiện sự tôn trọng, biết ơn đối với người thây giáo cũ.
Câu 5 (trang 40 sgk Văn 9 Tập 1):
- Trước năm 1945, đất nước ta còn là đất nước thực dân nửa phong kiến, nhà vua người đứng đầu nhà nước xưng hô với dân chúng rất uy nghi, cách biệt: vua - trẫm.
- Cách xưng hô của Bác: tôi
- đồng bào vừa hể hiện mới mẻ đồng thời tạo cảm giác gần gũi, thân thiết đối với người nghe.
Câu 6 (trang 41 sgk Văn 9 Tập 1):
Cách xưng hô trong đoạn trích trên được chị Dậu dùng với tên cai lệ. Tuy nhiên cách xưng hô có sự thay đổi.
- Tất cả các danh từ chỉ quan hệ họ hàng trong tiếng Việt đều có thể trở thành từ xưng hô ở ngôi thứ nhất hoặc ngôi thứ hai.
- Một số từ chỉ nghề nghiệp, chức danh cũng có thể dùng làm từ xưng hô.
Trả lời câu 2 (trang 38 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):
- Xác định từ ngữ xưng hô trong hai đoạn trích:
+ Từ ngữ xưng hô trong đoạn trích thứ nhất: em – anh, ta – chú mày.
+ Từ ngữ xưng hô trong đoạn trích thứ hai: tôi – anh.
- Trong đoạn trích thứ nhất, sự xưng hô của hai nhân vật rất khác nhau, đó là sự xưng hô bất bình đẳng. Nhưng trong đoạn trích thứ hai, sự xưng hô thay đổi hẳn, đó là sự xưng hô bình đẳng.
- Vì tình huống giao tiếp thay đổi, vị thế của hai nhân vật không còn như trong đoạn trích thứ nhất nữa.
Câu 1
Video hướng dẫn giải
Trả lời câu 1 (trang 39 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):
- Thay vì dùng “chúng em”, cô học viên người châu Âu dùng “chúng ta”.
- Do ảnh hưởng của thói quen trong tiếng mẹ đẻ, cô học viên đã có sự nhầm lẫn. Điều đáng chú ý là việc dùng “chúng ta”, thay vì dùng “chúng em”/ “chúng tôi”, trong tình huống này làm cho ta có thể hiểu lễ thành hôn là của cô học viên người châu Âu và vị giáo sư Việt Nam.
Câu 2
Video hướng dẫn giải
Trả lời câu 2 (trang 40 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):
- Việc dùng “chúng tôi” thay cho “tôi” trong các văn bản khoa học nhằm tăng thêm tính khách quan cho những luận điểm khoa học trong văn bản. Ngoài ra, việc xưng hô này còn thể hiện sự khiêm tốn của tác giả.
- Tuy nhiên, cần lưu ý trong những tình huống nhất định, chẳng hạn khi viết bài bút chiến, tranh luận, khi cần nhấn mạnh ý kiến riêng của cá nhân, thì dùng “tôi” tỏ ra thích hợp hơn.
Câu 3
Video hướng dẫn giải
Trả lời câu 3 (trang 40 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):
Trong truyện “Thánh Gióng”, đứa bé gọi mẹ của mình theo cách gọi thông thường. Nhưng xưng hô với sứ giả thì sử dụng những từ ta – ông. Cách xưng hô như vậy cho thấy Thánh Gióng là một đứa bé khác thường.
Câu 4
Video hướng dẫn giải
Trả lời câu 4 (trang 40 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):
Vị tướng, tuy đã trở thành một nhân vật nổi tiếng, có quyền cao chức trọng, nhưng vẫn gọi thầy cũ của mình là “thầy” và xưng là “con”. Ngay khi người thầy giáo già gọi vị tướng là “ngài” thì ông vẫn khồng hề thay đổi cách xưng hô. Cách xưng hô đó thể hiện thái độ kính cẩn và lòng biết ơn của vị tướng đối với thầy giáo của mình. Đó quả là bài học sâu sắc về tinh thần “tôn sư trọng đạo”, rất đáng để noi theo.
Câu 5
Video hướng dẫn giải
Trả lời câu 5 (trang 40 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):
Trước năm 1945, đất nước ta còn là một nước phong kiến. Người đứng đầu nhà nước là vua. Vua không bao giờ xưng với dân chúng của mình là “tôi” mà xưng là “trẫm”. Việc Bác, người đứng đầu nhà nước Việt Nam mới, xưng là “tôi” và gọi dân chúng là “đồng bào” tạo cho người nghe cảm giác gần gũi, thân thiết với người nói, đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ giữa lãnh tụ và nhân dân trong một đất nước dân chủ.
Câu 6
Video hướng dẫn giải
Trả lời câu 6 (trang 41 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):
Các từ ngữ xưng hô trong đoạn trích này là của một kẻ có vị thế, quyền lực (cai lệ) và một người dân bị áp bức (chị Dậu). Cách xưng hô của cai lệ thể hiện sự trịch thượng, hống hách. Còn cách xưng hô của chị Dậu ban đầu thì hạ mình, nhẫn nhục (nhà cháu – ông), nhưng sau đó thay đổi hoàn toàn: tôi – ông, rồi bà – mày. Sự thay đổi cách xưng hô đó thể hiện sự thay đổi thái độ và hành vi ứng xử của nhân vật. Nó thể hiện sự phản kháng quyết liệt của một con người dồn đến bước đường cùng.