Cây ăn quả (CAQ) là cây lâu năm, khỏe mạnh chúng có thể sống đến 20-30 năm thậm chí 50 năm và ra hoa kết quả hàng năm. Tuy nhiên, nếu không duy trì cây đúng kích thước (cả chiều cao và tán cây) vườn cây sẽ không đồng đều và rậm rạp. Trong những vườn cây rậm rạp như vậy sâu bệnh dễ phát sinh gây hại, chất lượng quả kém và không ra quả đều hàng năm. Do vậy, kĩ thuật tạo tán và đốn tỉa đúng đắn sẽ rất quan trọng để có vườn CAQ khỏe mạnh, năng suất và chất lượng cao
Tạo tán và đốn tỉa nhằm 3 mục đích:
Một là: giúp cho ánh sáng và không khí tới lá để nâng cao tổng số diện tích lá hữu hiệu và tăng cường quang hợp. Nếu các cành cây được phân bổ và định hướng tốt chúng sẽ có một không gian đầy ánh sáng. Điều đó cải thiện tính hữu hiệu của việc sử dụng nước cũng như chuyển đổi các chất dinh dưỡng của cây. Kết quả là năng suất và chất lượng quả được nâng cao.
Hai là: tạo tán và đốn tiả đúng cách giúp cho cây có kích thước hợp lý. Nhờ vậy, có thể dễ dàng kiểm soát và quản lý các cây trong vườn, nâng cao sức sống (thể chất) của cây, tăng cường sức chống chịu với các điều kiện bất thuận cũng như duy trì một cân bằng hữu hiệu nhất giữa sinh trưởng thân lá và ra hoa quả.
Ba là: vườn CAQ được đốn tỉa cẩn thận ngăn nắp sẽ tạo một ấn tượng tốt đẹp về cảnh quan sinh thái cũng như tay nghề quản lý của chủ vườn. Điều rất cần cho trang trại du lịch sinh thái thời công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn.
- Các tập tính nảy chồi (lộc) và sinh quả
- Sự bật chồi: tại các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới, các chồi mới của CAQ mọc vào mùa xuân, hè, thu và đôi khi cả trong mùa đông. Các chồi mùa xuân và mùa hè là quan trọng nhất chúng phải được phát triển đúng cách không quá mạnh mẽ.
- Tập tính sinh quả: ở CAQ trưởng thành, cành sinh quả phát triền chủ yếu từ chồi xuân. Các chồi xuân thường mọc từ cành thu và một ít cành hè năm trước.
- Dáng tán và hệ thống tạo tán
Cần tạo tán cho CAQ để có dáng thích hợp, tán hình phễu hay hình cốc mở với một trung tâm mở là thích hợp với nhiều loại CAQ ở nước ta.
Cây ăn quả có dạng tán hình phễu dễ dàng chăm sóc cây, phun thuốc và thu hái quả, các cây trẻ cho tán mọc nhanh và ra quả sớm.
Quy trình tạo tán hình phễu được thể hiện ở các hình sau.
Sau 5 năm thực hiện quy trình, nhà vườn sẽ nhận được CAQ có tán hình phễu với thân cây và các cành khung với các cành cấp 2 sắp xếp theo dạng tán hình phễu mở (Hình 5)
- Thời gian thực hiện đốn tỉa
Thời gian thích hợp để thực hiện đốn tỉa là sau khi thu hoạch quả, vì lúc này trao đổi chất trong cây bị giảm sút nên không bị ảnh hưởng. CAQ trong thời kỳ này chưa ra quả nên đốn tỉa vào mùa đông (miền Bắc) hoặc mùa khô (miền Nam).
Các nguyên tắc và thủ tục đốn tỉa:
Không nên tỉa bỏ quá 15% tổng số chồi. Cần nghiên cứu cấu trúc của mỗi cây trước khi đốn tỉa chúng. Đốn tỉa nên bắt đầu từ ngọn cành khung thứ 3, tiếp đến là cành khung thứ 2 và sau cùng là cành khung thứ nhất. Tại mỗi cành khung, đốn tỉa nên bắt đầu từ cành cấp hai sau đến các chồi bên, các cành và chồi không mong muốn. Trong hình 6 hướng dẫn cần cắt bỏ các cành không mong muốn khi đốn tỉa cho cây.
Biên tập theo tài liệu những kinh nghiệm hay nghề làm vườn
Điều là cây ưa sáng, chỉ những cành mọc bên ngoài tán, trực tiếp nhận được ánh sáng mặt trời thì mới cho hoa và cho trái (gọi là cành hữu hiệu). Còn những cành mọc trong tán, không nhận được ánh sáng mặt trời, những cành vượt, cành sâu bệnh thì không có khả năng ra trái (gọi là cành vô hiệu). Các cành này hấp thu phân bón nhưng không cho trái. Mặt khác, vườn điều không được tỉa thưa, tỉa cành tạo tán, làm cho vườn cây rậm rạp, ẩm thấp, rất dễ phát sinh các sâu bệnh hại.
Như vậy, việc tỉa thưa, tỉa cành tạo tán cho cây điều sẽ làm gia tăng mật độ chồi và diện tích tán hữu hiệu, nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón, làm cho vườn cây thông thoáng, giảm độ ẩm và sâu bệnh hại, làm tăng năng suất, thu nhập cho bà con nông dân. Đồng thời, áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật bón phân cân đối hợp lý, chủ động phòng trừ sâu bệnh hại và sử dụng thuốc kích thích tăng ra hoa đậu quả sẽ giảm thiểu ảnh hưởng của thời tiết đến năng suất điều.
Thực tế chứng minh, thông qua chương trình phát động nông dân đồng loạt tỉa thưa, tỉa cành tạo tán cho cây điều năm 2012 và 2013, rất nhiều hộ trên địa bàn huyện Đạ Huoai đã mạnh dạn tỉa thưa vườn điều, chặt bỏ 20-50% số cây trên vườn (những cây quá dày, ít cho trái) nhưng năng suất không giảm mà lại tăng tương ứng. Như vậy, năng suất điều không phụ thuộc vào số cây trên vườn và số cành trên cây, mà phụ thuộc vào độ thông thoáng trong vườn, đảm bảo khoảng cách giữa 2 tán cây liền kề phải cách nhau 1-1,5m, giúp cây nhận được nhiều ánh sáng, chồi cây khỏe mạnh, tăng khả năng ra hoa, đậu quả.
1. Biện pháp tỉa thưa, tỉa cành tạo tán đúng kỹ thuật
- Tỉa thưa: Các vườn điều trồng dày, có tán đan xen lẫn nhau, phải được đốn thưa chỉ duy trì mật độ 100-120 cây/ha và cắt bỏ những cành giao nhau, đảm bảo tán của cây này cách cây kia tối thiểu từ 1,0-1,5m.
Đánh dấu những cây thường xuyên không cho trái để cưa bỏ. Dùng cưa cắt sát gốc và dùng dao bóc vỏ để gốc cây mau chết và không nảy chồi mới. Thời điểm tỉa thưa được tiến hành cùng thời điểm tỉa cành tạo tán đợt I.
- Tỉa cành, tạo tán: Vườn điều kinh doanh bắt buộc phải tỉa cành tạo tán 2 đợt/năm.
Đợt 1: Được tiến hành ngay sau vụ thu hoạch kết thúc, khoảng tháng 5-6 dương lịch trước khi cây phát đợt lá mới. Thời điểm này tiến hành tỉa mạnh (kết hợp tỉa thưa nếu mật độ dày): tỉa bỏ những cành chạm mặt đất, cành nằm phía trong tán, bị che bóng, cành bị sâu bệnh, cành vượt, cành giao tán (cắt tán rời nhau 1-1,5m).
Đợt 2: Được tiến hành vào tháng 8-9 hàng năm. Lần này chỉ cắt tỉa vệ sinh (cắt tỉa cành nhỏ nằm trong tán, bị che bóng, cành sâu bệnh, cành vượt), tuyệt đối không tỉa cành có kích thước lớn, cây chảy nhựa, ảnh hưởng ra hoa đậu quả.
- Phương pháp tỉa cành tạo tán: Đối với cành lớn, dùng cưa mini cắt tại vị trí cổ cành để vết cắt nhanh liền sẹo và không bị sâu bệnh tấn công vào vết cắt. Tuyệt đối không dùng dao chặt, làm cho vết chặt không liền sẹo, dẫn đến sâu bệnh tấn công hoặc mọc nhiều chồi non vô hiệu tại đoạn cành còn chừa lại.
Đối với các cành nhỏ trong tán, cành vô hiệu phải được tỉa bỏ bằng liềm hay kéo cắt cành. Phần lớn bà con nông dân mới chú ý cưa bỏ những cành to nằm sát mặt đất, chưa chú trọng tỉa cành vô hiệu nên công tác tỉa cành tạo tán chưa đạt yêu cầu.
Sau khi tỉa xong, tiến hành vệ sinh vườn, thu gom cành nhánh xếp thành luống theo đường đồng mức để cản nước, chống xói mòn và gia tăng chất mùn cho đất sau khi hoai mục. Đồng thời tiến hành bón phân đợt 1.
2. Liều lượng, phương pháp bón phân cho cây điều giai đoạn kinh doanh
Ở Lâm đồng, phần lớn cây điều được trồng trên các vùng đất dốc, thường bị rửa trôi và xói mòn cao. Do đó việc bón phân hữu cơ nhằm tăng cường độ mùn trong đất có vai trò rất quan trọng trong sản xuất điều theo hướng bền vững.
Phân hữu cơ: Cần tận dụng nguồn rơm rạ, cành lá để ủ phân hữu cơ bón cho các vườn điều trên các vùng đồi dốc. Quả điều sau khi tách hạt được vùi lấp xuống hố đào xung quanh gốc điều để trả lại một phần dinh dưỡng mà cây đã lấy từ đất. Hàng năm hay ít nhất 2 năm 1 lần, bón 10-20 kg phân chuồng hoai cho mỗi cây điều vào đầu mùa mưa kết hợp với bón phân vô cơ đợt 1. Bón phân hữu cơ vào rãnh đào ở phần đất cao, sâu 15-20cm, dài 2–3m sau đó lấp lại để tránh mưa cuốn trôi phân chuồng.
Phân vô cơ: Là nguồn dinh dưỡng cần thiết mà cây điều cần phải được bổ sung hàng năm để duy trì sinh trưởng, phát triển và cho năng suất cao. Thời kỳ kinh doanh cây thường ra 1-2 đợt lá hàng năm. Lượng phân bón cho điều thường được chia làm 2 đợt. Khuyến cáo nông dân nên sử dụng các loại phân đơn (phân urê, phân Kali Clorua, phân Super lân) để trộn bón cho điều. Hạn chế sử dụng các loại phân hỗn hợp NPK vì phân NPK giá thành thường cao hơn và dễ mua phải phân kém chất lượng.
* Liều lượng khuyến cáo
| Tuổi cây (năm) | Lần bón | Liều lượng (g/cây/lần) | Thời gian bón | |||
| Tổng | Urê | Super lân | KCL | |||
| 3 | 1 | 1420 | 650 | 620 | 150 | 5-6 |
| 2 | 1440 | 430 | 810 | 200 | 8-9 | |
| 4-7 | Mỗi năm tăng thêm 20-30% lượng phân bón của năm thứ 3 | |||||
| > 8 năm | Điều chỉnh với lượng 4-6 kg/cây tùy tình trạng sinh trưởng của cây |
Đối với cây điều từ 8 năm tuổi trở lên cần điều chỉnh với lượng phân vô cơ từ 4-6 kg/cây tùy tình trạng sinh trưởng của cây. Ở những vùng đất xấu có thể tăng lượng phân bón lên gấp đôi. Nên bón dặm thêm một đợt phân cho những cây sinh trưởng kém để vườn cây phát triển đồng đều.
* Cách bón: Khi vườn điều chưa khép tán nên bón phân theo hình vành khăn: Đào rãnh sâu 10-15 cm quanh mép tán sau đó rải đều phân và lấp lại. Đối với những vùng đất dốc thì đầu mùa mưa bón trên phần đất cao và cuối mùa mưa bón trên phần đất thấp của tán. Nên bón thêm phân chuồng khoảng 10-20 kg hoặc 5-10 kg phân hữu cơ vi sinh cho mỗi cây hàng năm.
Qua 2 năm 2012-2013, huyện Đạ Huoai phát động phong trào vận động nông dân trên địa bàn huyện đồng loạt tỉa thưa, tỉa cành tạo tán cây điều, cho thấy những hộ tỉa đúng kỹ thuật kết hợp với bón phân, phun thuốc đều cho năng suất điều cao, ngược lại những hộ tỉa không đúng kỹ thuật và không bón phân thì năng suất đạt thấp. Niên vụ điều 2014, mặc dù bị ảnh hưởng thời tiết bất lợi nhưng những hộ thực hiện đúng kỹ thuật năng suất đạt từ 2-3tấn/ha (hộ Phạm Trung Cang thôn 1, xã Đạ M’ri đạt 3 tấn/ha, Bà Phạm Thị Dung thôn 4, xã Hà Lâm đạt 2,3 tấn/ha, Nguyễn Văn Dũng thôn 2, xã Mađaguôi đạt 2 tấn/ha…), trong khi bình quân toàn huyện năng suất ước chỉ đạt trên 6,88 tạ/ha. Hi vọng bà con nông dân quan tâm đến công tác tỉa thưa, tạo cành tỉa tán và bón phân cho cây điều để nâng cao năng suất, tăng thu nhập.
Nguyễn Thị Thu Thắm - Giám đốc TTNN huyện Đạ Huoai