Đây là bài ca dao được làm theo "thể hứng". Đừng quá tin có một sự việc là nhân vật trữ tình trèo lên cây khế nửa ngày. Không, không thể có chuyện đó. Ta đã gặp rất nhiều bài ca dao có mấy câu khởi đầu chứa đựng những chi tiết không đâu và phi lí như vậy. Tuy nhiên, nếu quen với đặc điểm thi pháp này, người tiếp nhận chỉ còn lưu tâm đến cái lõi của thông báo nghệ thuật nữa mà thôi. Ở bài ta đang tìm hiểu, cái đáng nói trong hai dòng thơ đầu là mối tương quan giữa cái chua của quả khế và cái chua xót của lòng người. Hình ảnh cây khế, quả khế xuất hiện chỉ để làm vật chất hóa một trạng thái tình cảm mà sự định danh nó phải mượn đến một từ vốn cũng được dùng để định danh cho cái vị đặc trưng của quả khế. Điều đáng nói khác là trong lòng nhân vật trữ tình đang chất chứa tám sự, và tâm sự đó cần phải được giải tỏa, thổ lộ. Thế là bỗng nhiên khế trở thành một đối tượng chuyện trò vô cùng thích hợp, có thể giúp nhân vật trữ tình tự khơi sâu mạch cảm xúc của mình. Cái vô lí của những hình ảnh, chi tiết mở đầu hóa ra cũng không hoàn toàn là vô lí, xét trong cấu trúc tổng thể của bài ca dao. Ai là người đang thốt lên những lời trong bài ca dao này vậy? Người đó có thể là con trai, cũng có thể là con gái, nhưng khả năng lớn hơn là con gái, bởi thông thường, sự than thở trong chuyện tình cảm hay xuất phát từ nữ giới – đối tượng vẫn chịu nhiều lép vế, thua thiệt và bị động trong cuộc đời. Qua những gì đã được nói ra, đặc biệt qua các từ tạm xác định là then chốt như sánh, nhớ, chờ và qua các hình ảnh dễ gợi lên ấn tượng về sự xa cách trong không gian hay sự cách trở nói chung như sao Hôm, sao Mai, sao Vượt, ta có thể hình dung nhân vật trữ tình đang gặp trắc trở trong đường tình và đang tha thiết nhớ bạn, tha thiết ước mong một sự sum vầy. Lí do của sự cách trở không được nói ra một cách trực tiếp, rõ ràng. Chắc chắn không xuất phát từ phía chủ quan người đang tâm sự, bởi như ta có thể thấy, tình cảm của người này đối với bạn vẫn còn vẹn nguyên, thậm chí còn phát triển nồng nàn hơn qua thời gian. Có lẽ cần phải chú ý nhiều hơn tới từ sánh vốn được dùng tới hai lần trong hai dòng thơ kề nhau. Sánh gợi lên sự xứng hợp, như sự vừa đôi phải lứa, hay nói cách khác là sự đẹp đôi. Mặt trăng và mặt trời, nếu theo một góc nhìn nào đó, thì xứng với nhau quá còn gì! Chẳng thế mà dân gian vẫn hìnhdung chúng như một cặp không hề cọc cạch là ông trăng và bà trời. Sao Hôm và sao Mai nữa, đúng là chúng sánh chằng chằng với nhau, như sự hô ứng nhịp nhàng giữa sáng và chiều, giữa đông và tây trong thời gian và trong không gian. Nhân vật trữ tình đã không ví von một cách tường minh chuyện mình với chuyện trăng sao, trời đất, nhưng ta hiểu trong sâu xa, người đó đã nhìn vấn đề đúng như vậy. Chưa biết việc tự nhìn nhận như thế có chủ quan không, nhưng căn cứ vào những gì mà tình cảm người đó thổ lộ, ta có thể tin vào một sự xứng đôi – một sự xứng đôi dựa trên tình cảm chân thật đáng được trân trọng và bảo vệ. Lại cũng từ đây, người tiếp nhận bài ca dao có thể lờ mờ đoán hiểu ra nguyên cớ vì sao sự xứng đôi đó cứ mãi tồn tại như một mong ước, một cái gì đó không thật, không được hiện thực hóa giữa cõi đòi, khiến nhân vật trữ tình cứ không ngừng khắc khoải và chua xót. Có thể vì cha mẹ, vì thành kiến xã hội, cũng có thể vì một sự nghi ngại hay không dứt khoát từ phía bạn tình mà chuyện kết đôi đã không thành, dù theo sự mách bảo bên trong của nhân vật trữ tình, quan hệ tương xứng giữa hai người tưởng không còn gì phải bàn cãi nữa. Khi thốt lên câu "Mình ơi! Có nhớ ta chăng", nhân vật trữ tình đã quên người bạn tâm sự đầu tiên là cây khếđể chỉ còn biết đến người mình yêu đang ở một chốn nào đó giữa cõi người. Một tiếng kêu kết tụ cả nỗi lo âu, niềm hi vọng, sự nhắc nhở và cả chút trách móc đầy thương yêu, thông cảm. Một tiếng kêu thúc đẩy mối liên tưởng về hình ảnh "sao Vượt chờ trăng giữa trời" làm sáng cả không gian thơ, làm sáng cả một tấm tình thủy chung son sắt. Có cả một câu chuyện dài chứa đựng trong bài ca dao ngắn này. Tâm sự, nỗi niềm được thổ lộ ở đây đạt tới giá trị kết tinh cao độ, có thể khơi lên nhiều suy nghĩ, cảm xúc về phận người và về những bi kịch trong tình yêu đôi lứa. Đọc bài ca dao, ta không thể quên được hình ảnh "sao vượt chờ trăng" – một hình ảnh đã vĩnh cửu hóa cái đẹp của sự kiên tâm đợi chờ trong hi vọng và đau đớn. Kho tàng ca dao tục ngữ dân gian của nước ta vô cùng phong phú đa dạng, nó thể hiện những tâm tư tình cảm, nguyện vọng của người nông dân lao động gửi gắm vào trong những câu thơ. Thể hiện những mong ước tình cảm lứa đôi nam nữ. Trong thời phong kiến xưa người con gái không được tự do yêu đương mà sống trong những phép tắc đạo lý, vô hình “Cha mẹ đặt đâu con ngồi đó”. Người con gái sống trong gia đình phải tuân theo tam tòng tứ đức, không phải muốn làm gì thì làm như thời đại hiện nay. -Để tham khảo nội dung đầy đủ của tài liệu, các em vui lòng tải về máy hoặc xem trực tuyến- Trong ca dao đây không phải lần đầu người xưa viết lên những tâm sự tình cảm lứa đôi bất chợt như vậy, mà còn có rất nhiều bài khác được viết dưới dạng phong cách, ngôn ngữ tương tự như bài ca dao sau: Trèo lên cây bưởi hái hoa, Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân. Trèo lên cây bưởi hái hoa, Người ta hái hết đôi ta bẻ cành. Trèo lên cây gạo cao cao, Bước xuống vườn đào hái nụ tầm xuân. Trong bài ca dao “Trèo lên cây khế nửa ngày” thể hiện những tình tiết vô cùng vô lý, phi thực tế nhưng lại vô cùng có lý với tâm trạng thất thần, vẩn vơ vơ vẩn không tập trung vào việc gì mình đang làm của người con trai đang mắc bệnh tương tự. Đang mong nhớ người yêu của mình, sự lo lắng cho tương lai của hai người gặp trắc trở khiến người con trai trèo lên cây khế mà mất tới nửa ngày. Những câu còn lại của bài ca dao thể hiện sự chua xót của chàng trai khi tình yêu bị ngăn cản, cách trở. Tình yêu của người con gái vô cùng sâu nặng, nhưng không được chấp nhận, hai người có duyên nhưng lại chẳng bao giờ có thể nhìn thấy nhau như Sao Mai và Sao Hôm. Một ngôi sao mọc buổi sáng và một ngôi sao chỉ thấy xuất hiện trong buổi tối. Thật ra khoa học đã chứng minh rằng hai ngôi sao này thực chất chỉ là một thôi, nhưng xuất hiện ở hai thời điểm khác nhau trong ngày. Nhưng do thời xưa ông cha ta chưa phát triển về khoa học nên họ nhầm tưởng đó là hai ngôi sao khác nhau và đặt cho nó là Sao Mai và Sao Hôm Tình yêu của người con trai và người con gái trong bài ca dao này được ví như hai ngôi sao đó cả đời ngăn cách không thể nào thấy mặt nhau, dù có vượt cả bầu trời thì tình cảm của họ cũng luôn bị chia rẽ. Danh xưng “Ta” và “Mình” thể hiện sự thân thiết gắn bó trong hai con người, thể hiện sự gần gũi thân thiết như vợ chồng trong tâm tưởng người con trai luôn coi người con gái mình yêu thương là một phần cuộc sống. Cách xưng hô này thể hiện sự nồng nàn yêu thương. Yêu nhau nhiều như vậy nhưng không thể nào vượt qua những cách trở, trái ngang để tìm đến với nhau, khiến cho người con trai cảm thấy xót xa “trèo lên cây khế nửa ngày” thể hiện tâm trạng thẫn thờ, ra ngẩn và ngơ như người mất hồn. Thông qua bài ca dao người xưa muốn lên án tố cáo tội ác của chế độ phong kiến khi chia rẽ tình cảm nam nữ. Tình cảm lứa đôi, khi bắt người con trai và con gái đang yêu phải chia lìa xa rời vì những phong tục cổ hủ lạc hậu. Bài ca dao thể hiện tình cảm chân thực, vô cùng cảm động của người con trai đang yêu đang tương tư tới người mình thương nhớ, tới mức vô hồn không làm được việc gì tập trung. |
