Việc triển khai các CTMTQG góp phần nâng cao nhận thức, huy động sự vào cuộc của hệ thống chính trị, người dân, doanh nghiệp Báo cáo UBTVQH tại Phiên họp thứ 25 về kết quả giám sát bước đầu chuyên đề giám sát của Quốc hội về việc thực hiện các CTMTQG, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm, Phó Trưởng Đoàn Thường trực Đoàn giám sát cho biết, đến ngày 15/8/2023, Đoàn giám sát “Việc triển khai thực hiện các nghị quyết của Quốc hội về các Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030” đã triển khai theo đúng kế hoạch giám sát; tổ chức làm việc trực tiếp với với 7/11 bộ, ngành; 15/15 địa phương. Theo kế hoạch, Đoàn giám sát sẽ làm việc với Chính phủ và 4 bộ, ngành còn lại trong tháng tháng 8/2023.  Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm, Phó Trưởng Đoàn Thường trực Đoàn giám sát Qua báo cáo của Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương, Đoàn Giám sát nhận thấy, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương sớm triển khai các Nghị quyết của Quốc hội về phê duyệt chủ chương đầu tư các Chương trình mục tiêu quốc gia. Mặc dù khối lượng văn bản về quản lý, hướng dẫn thực hiện cả 03 Chương trình mà Trung ương phải ban hành là rất lớn (trên 70 văn bản), nhưng đến nay Chính phủ và các bộ, ngành đã cơ bản hoàn thành, làm căn cứ để địa phương cụ thể hóa và triển khai thực hiện. Công tác lập kế hoạch và phân bổ vốn thực hiện các Chương trình đến nay đã được Chính phủ giao về các địa phương theo đúng quy định của Luật Ngân sách. Trên cơ sở đó các địa phương trình Hội đồng Nhân dân phân bổ theo quy định. Đoàn Giám sát ghi nhận, đánh giá cao Chính phủ và các bộ, ngành đã có nhiều hoạt động giám sát, nắm bắt kịp thời những vấn đề vướng mắc của địa phương để kịp thời chỉ đạo, giải quyết. Cụ thể Chính phủ đã rà soát, tổng hợp 339 kiến nghị của địa phương và ban hành Công điện 71/CĐ-TTg phân công, giao nhiệm vụ cho các bộ, ngành cơ quan liên quan chịu trách nhiệm hướng dẫn, trả lời địa phương và tham mưu, sửa đổi văn bản theo thẩm quyền còn có nhiều vướng mắc. Đáng lưu ý, việc triển khai các CTMTQG đã có tác động, góp phần nâng cao nhận thức, huy động sự vào cuộc của hệ thống chính trị, người dân, doanh nghiệp trong việc phát triển kinh tế - xã hội, giảm nghèo ở vùng nông thôn, miền núi khó khăn và đặc biệt khó khăn. Mặc dù trong nhiệm kỳ này nội dung, yêu cầu đối với việc triển khai thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia rất cao, tiến gần đến tiêu chuẩn, quy trình, cách thức hỗ trợ của quốc tế, trong khi đó nguồn lực thực tế chưa đáp ứng được theo nhu cầu; lần đầu tiên thực hiện cơ chế 01 ban Chỉ đạo sẽ không tránh khỏi những vướng mắc, nhưng kết quả giảm nghèo đa chiều theo báo cáo của Chính phủ và các địa phương năm 2022 đạt trung bình gần 2%, hoàn thành và vượt kế hoạch, chỉ tiêu đề ra; hoàn thành các chỉ tiêu về nông thôn mới. Hạn chế, bất cập trong quá trình triển khai thực hiện 3 CTMTQG Bên cạnh những kết quả tích cực đạt được, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê Kđăm đã chỉ rõ một số hạn chế, bất cập trong quá trình triển khai thực hiện 3 CTMTQG. Thứ nhất, hiện nay Ban Chỉ đạo Trung ương và cấp tỉnh đã được kiện toàn thành lập Ban Chỉ đạo cấp huyện và phân công cán bộ xã phụ trách các Chương trình. Nhưng việc thành lập bộ giúp việc chưa có sự thống nhất giữa Trung ương và địa phương; có tỉnh thành lập Tổ Công tác, có tỉnh là văn phòng giúp việc, điều phối… dẫn đến thiếu thống nhất trong chỉ đạo, điều hành. Thứ hai, cán bộ theo dõi từ huyện đến xã thường xuyên thay đổi nên công tác tham mưu giúp việc trong chỉ đạo điều hành thiếu tính liên tục, kịp thời. Năng lực một số cán bộ theo dõi các Chương trình mục tiêu quốc gia còn nhiều hạn chế so với yêu cầu nhất là ở các tỉnh, huyện, xã nghèo miền núi, biên giới đã ảnh hưởng không nhỏ đến công tác chỉ đạo, điều hành triển khai thực hiện Chương trình. Cán bộ giúp việc Ban Quản lý cấp xã để thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia chủ yếu làm việc theo chế độ kiêm nhiệm, nên công tác tổng hơp báo cáo số liệu đôi khi chưa đầy đủ. Còn có tâm lý sợ sai, sợ trách nhiệm, né tránh. Thứ ba, mặc dù về số lượng các văn bản quản lý đến nay cơ bản đã hoàn thành, nhưng qua giám sát nhiều địa phương phản ánh số lượng văn bản quá nhiều, trên 300 văn bản của cả Trung ương và địa phương. Nhiều nội dung hướng dẫn chưa rõ ràng, khó thực hiện, mặc dù đã được sửa đổi, bổ sung nhưng địa phương vẫn không triển khai thực hiện được. Một số văn bản sửa đổi, bổ sung văn bản đã ban hành như Nghị định 38/2023/NĐ-CP như do áp lực về thời gian, vẫn còn nội dung chưa tháo gỡ được, thậm chí quy định còn chặt chẽ, khó thực hiện hơn. Hiện tại đến giữa kỳ thực hiện, nhưng vẫn còn một số nội dung chính sách, tiêu chí chưa được các bộ, ngành hướng dẫn. Thứ tư, nguồn vốn đầu tư phát triển ngân sách trung ương phân bổ chậm (quý II năm 2022 mới giao) chưa có cơ chế giao kế hoạch vốn sự nghiệp nguồn ngân sách nhà nước giai đoạn 5 năm cho các Chương trình mục tiêu quốc gia; việc lồng ghép nguồn vốn giữa các Chương trình mục tiêu quốc gia khó thực hiện; tiến độ giải ngân kế hoạch vốn ngân sách trung ương năm 2022 (bao gồm cả kế hoạch vốn năm 2021 chuyển sang thực hiện năm 2022) và giai đoạn 2021-2025 còn chậm. Tỷ lệ đối ứng vốn địa phương cao, nhất là Chương trình mục tiêu quốc gia NTM, trong khi nguồn thu ngân sách nhiều địa phương hạn chế. Việc giao các tỉnh chủ động cân đối nguồn vốn ngân sách địa phương và huy động các nguồn lực hợp pháp để thực hiện mục tiêu đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và nông thôn mới kiểu mẫu là rất khó khăn, nhất là đối với tỉnh nghèo. Quang cảnh phiên họp Thứ năm, Chính phủ, các bộ ngành trung ương ban hành văn bản hướng dẫn và giao vốn kế hoạch trung hạn vốn đầu tư và hàng năm còn chậm; trong khi đó nhiều nội dung khi giao vốn không phù hợp, không có đối tượng để thực hiện. Quy định tỷ lệ vốn đối ứng tăng đang tạo ra áp lực, khó khăn đối với các tỉnh, huyện xã nghèo, ngân sách bao cấp chi thường xuyên hàng năm. Thứ sáu, nguồn vốn đầu tư 03 Chương trình mục tiêu quốc gia chưa đáp ứng được yêu cầu, phân bổ vốn còn manh mún, chưa phù hợp với đặc thù từng vùng, miền, thiếu cơ sở thực tiễn dẫn đến không có đối tượng để thực hiện, hoặc có đối tượng nhưng không thực hiện được do không còn nhu cầu (nhất là vốn sự nghiệp). Cơ chế giao vốn sự nghiệp chi tiết từng dự án, nội dung cụ thể của Chương trình mục tiêu quốc gia DTTS và GNBV đã không tạo chủ động cho địa phương trong khi Chương trình NTM lại giao quyền chủ động để địa phương thực hiện dẫn đến việc lập kế hoạch, phân bổ vốn của từng Chương trình khác nhau, chưa đặt trong tổng thể kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội chung của địa phương. Thứ bảy, mặc dù Chính phủ đã có rất nhiều nỗ lực, cố gắng kiểm tra, giám sát, kịp thời nắm bắt những vướng mắc để chỉ đạo tháo gỡ, nhưng vẫn còn một số bộ, ngành chưa sâu, sát, đánh giá, nắm bắt, tham mưu, xây dựng văn bản chưa bám sát với tình hình thực tiễn; công tác đánh giá, nhận định về kết quả, tình hình triển khai thực hiện của Chương trình còn chưa thực chất, vẫn chạy theo thành tích, thiếu tính bền vững. Nắm bắt các vấn đề triển khai thực hiện của Chương trình ở cơ sở (nhất là cấp xã, huyện nghèo) chưa kịp thời để hướng dẫn, hỗ trợ triển khai thực hiện Chương trình. Thực tế ở cấp xã, huyện rất lúng túng trong việc thẩm định giá, quy trình thực hiện đấu thầu, phê duyệt thầu, lựa chọn thầu; điều chỉnh danh mục, quy mô, đối tượng thụ hưởng … với các dự án hỗ trợ phát triển sản xuất theo cộng đồng và liên kết chuỗi… những vấn đề này cần phải được các cơ quan quản lý, chủ chương trình kịp thời nắm bắt để có hướng dẫn ngay. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong thực hiện 3 CTMTQG Chủ tịch Hội đồng Dân tộc cũng nêu rõ nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế nêu trên. Nguyên nhân khách quan là do dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, trong thời gian dài đã ảnh hưởng đến công tác chỉ đạo thực hiện Chương trình, đồng thời ảnh hưởng không nhỏ đến phát triển kinh tế - xã hội nói chung, trong đó có việc triển khai thực hiện các CTMTQG. Nguyên nhân chủ quan là do nhận thức của một số bộ phận cán bộ, đảng viên về nội dung, mục tiêu, ý nghĩa và trách nhiệm còn chưa cao. Năng lực cán bộ, quản lý Chương trình, trách nhiệm của một số cơ quan, bộ, ngành, địa phương còn chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, có tình trạng đùn đẩy, né tránh, thiếu trách nhiệm của một bộ phận cán bộ, công chức trong thực thi công vụ. Khi xây dựng, thiết kế Chương trình, các bộ, ngành, cơ quan tham mưu của Chính phủ chưa khảo sát kỹ, nên thiếu cơ sở thực tiễn, nhiều nội dung, chính sách không phù hợp với thực tế tại địa phương. Ngoài ra, việc ban hành đồng thời 03 Chương trình có nội dung, tính chất trùng nhau, nhưng hướng dẫn khác nhau cũng tạo ra khó khăn, bất cập trong chỉ đạo, điều hành thực hiện. Vì vậy, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê Kđăm cho rằng, điều này cần phải cân nhắc và tính đến trong việc quyết định các Chương trình mục tiêu quốc gia cho giai đoạn tiếp theo. Các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội tham dự phiên họp Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện các CTMTQG Từ những vướng mắc, bất cập nêu trên, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm đã đề xuất một số giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện các CTMTQG. Một là: Đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, thống nhất nhận thức, thay đổi tư duy cho cán bộ và người dân, đặc biệt là phát triển kinh tế nông thôn theo hướng chuyển từ đơn giá trị sang đa giá trị; tiếp tục đẩy mạnh phong trào thi đua “xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững thiết thực, hiệu quả”. Hai là: Tiếp tục sửa đổi, hoàn thiện cơ chế, chính sách để kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho các ngành, các địa phương, đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế để đẩy nhanh tiến độ, hiệu quả Chương trình. Chỉ đạo các địa phương khẩn trương hoàn thành ban hành các văn bản cụ thể hóa các cơ chế, chính sách của Trung ương. Ba là: Tăng cường công tác đào tạo, tập huấn nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ các cấp, đặc biệt cán bộ cơ sở. Trong phát triển sản xuất, cần chú trọng các chính sách về phát triển kinh tế nông nghiệp, bảo vệ môi trường, chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới, phát triển du lịch nông thôn, phát triển sản phẩm OCOP gắn với phát huy tiềm năng, lợi thế, bảo tồn các giá trị, bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc… Bốn là: Nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả công tác phối hợp giữa các bộ, ngành trung ương và với địa phương trong công tác tham mưu cho Ban Chỉ đạo Trung ương, Tổ công tác trong công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành, triển khai thực hiện Chương trình. Năm là: Thực hiện hiệu quả, đồng bộ các giải pháp huy động nguồn lực, trong đó, huy động tối đa nguồn lực của địa phương (tỉnh, huyện, xã) để tổ chức triển khai Chương trình. Ưu tiên bố trí nguồn vốn ngân sách nhà nước cho việc triển khai các nội dung về an sinh xã hội; các dự án đầu tư, hỗ trợ trực tiếp về phát triển nhân lực, hỗ trợ sản xuất. Sáu là: Cả 03 Chương trình đều có điểm chung là hướng đến người nghèo, vùng nông thôn, dân tộc thiểu số khó khăn. Vì vậy giải pháp về sinh kế, nâng cao thu nhập cần phải được chú trọng và ưu tiên hàng đầu. Song song với quá trình đầy mạnh sản xuất hàng hóa, thì phải đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động nông nghiệp sang làm việc ở khu vực công nghiệp, dịch vụ; thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn, tạo nhiều việc làm tại chỗ, nâng cao thu nhập; thu hút lao động có trình độ về làm việc ở vùng này. Bảy là: Nghiên cứu, rà soát, sắp xếp lại mô hình chỉ đạo, tổ chức thực hiện đảm bảo thống nhất, thông suốt từ Trung ương đến địa phương đối với các CTMTQG. Tám là: Xây dựng trang thông tin điện tử phục vụ quản lý, giám sát chung cả 03 CTMTQG. Trong đó các tài liệu, văn bản hướng dẫn triển khai thực hiện được cập nhật và phổ biến thường xuyên; công khai ý kiến phản ánh, kiến nghị của các địa phương và hướng dẫn, trả lời của Chính phủ, các bộ, ngành. Đây là cơ sở để Quốc hội, đại biểu quốc hội, các tổ chức chính trị xã hội tham gia giám sát Chương trình. Chín là: Tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát, đánh giá việc thực hiện Chương trình ở các cấp, các ngành. Kịp thời khen thưởng những tổ chức, cá nhân làm tốt, đồng thời có biện pháp phòng ngừa, đồng thời có biện pháp phòng ngừa, kịp thời ngăn chặn các biểu hiện tiêu cực, lãng phí, xử lý nghiêm các vi phạm trong quá trình thực hiện Chương trình. Thay mặt Đoàn giám sát, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê Kđăm kiến nghị Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội gửi văn bản đến Chính phủ sớm giải quyết ngay những vấn đề còn bất cập, nội dung nào không thực hiện được cần có phương án cụ thể trình Quốc hội xem xét điều chỉnh vốn cho phù hợp. Kiến nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Ban Chỉ đạo Trung ương các CTMTQG giai đoạn 2021-2025, các bộ, ngành liên quan có phương án giao kế hoạch thực hiện nguồn vốn sự nghiệp hoặc thông báo nguồn vốn sự nghiệp ngân sách trung ương thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2024 - 2025 để các địa phương chủ động trong công tác phân bổ vốn. Chỉ đạo dứt điểm việc hoàn thành giải quyết các khó khăn, vướng mắc, nhất là sửa đổi, bổ sung những quy định chưa phù hợp trong các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thực hiện 03 Chương trình mục tiêu quốc gia. Đồng thời khẩn trương xây dựng, ban hành bộ tài liệu/cẩm nang/sổ tay hướng dẫn chi tiết, tích hợp cụ thể các văn bản triển khai 3 Chương trình. Bên cạnh đó, kiến nghị các địa phương có biện pháp quyết liệt thúc đẩy việc giải ngân nguồn vốn Trung ương và nguồn vốn địa phương đã được phân bổ cho các CTMTQG; đánh giá kết quả việc thực hiện quy định cơ chế lồng ghép giữa các CTMTQG, giữa các CTMTQG với các chương trình, dự án khác; cơ chế huy động các nguồn lực khác thực hiện các CTMTQG để thúc đẩy việc triển khai thực hiện các CTMTQG./. |
