 Nguồn: Historic figures, BBC (truy cập ngày 7/4/2015) Biên dịch & Hiệu đính: Phạm Hồng Anh Augustus (63 TCN – 14 SCN) là hoàng đế đầu tiên của La Mã cổ đại. Ông thay thế nền cộng hòa La Mã bằng một nền quân chủ hiệu quả, đồng thời đem lại hòa bình và ổn định trong suốt triều đại của mình. Augustus sinh ngày 23 tháng 9 năm 63 trước công nguyên (TCN) tại thành Rome, được đặt tên là Gaius Octavius. Năm 43 TCN, Julius Caesar bị ám sát và theo di chúc của ông, người cháu Octavius (còn có tên gọi khác là Octavian) được chọn là người thừa kế. Octavian chiến đấu để báo thù cho Caesar, và đến năm 31 TCN, ông đã đánh bại Antony và Cleopatra trong Trận Actium[1]. Từ đó ông chính thức trở thành người cai trị Đế chế La Mã cổ đại. Thay vì theo bước Caesar để trở thành một nhà độc tài, Octavian đã tạo dựng nền tảng của thời kỳ “nguyên thủ” (principate), một chế độ quân chủ mà hoàng đế sẽ cai trị và nắm quyền suốt đời. Quyền lực của ông ẩn sau hệ thống hiến pháp, ông lấy hiệu là Augustus, có nghĩa là ‘cao quý’ hoặc ‘trầm lặng”. Tuy vậy, ông lại nắm quyền kiểm soát mọi khía cạnh của đế chế La Mã, với quân đội nằm dưới sự chỉ huy trực tiếp của mình. Ở trong nước, Augustus tiến hành một chương trình tái xây dựng và cải cách xã hội quy mô lớn. La Mã thay da đổi thịt với những công trình mới ấn tượng. Augustus bảo hộ cho Virgil, Horace và Propertius, những nhà thơ hàng đầu thời bấy giờ. Ông cũng đảm bảo để hình ảnh của ông được quảng bá khắp đế quốc của mình thông qua các bức tượng và hình khắc trên đồng xu. Ở ngoài nước, Augustus lần đầu tiên xây dựng một đội quân thường trực, và thi hành một chiến dịch bành trướng mạnh mẽ nhằm tăng cường an ninh, bảo vệ La Mã khỏi “những kẻ man rợ” bên ngoài biên giới, và để bảo vệ nền thái bình Augustus[2]. Hai người con trai riêng của vợ ông là Tiberius và Drusus đã đảm nhận nhiệm vụ này (năm 38 TCN Augustus đã kết hôn với bà Livia, mẹ đẻ của hai người này). Từ năm 16 TCN đến năm 6 SCN, biên giới được củng cố từ sông Rhine tới sông Elbe vùng Germania[3], và suốt cả dọc chiều dài sông Danube. Tuy nhiên Drusus đã chết trong quá trình tiến hành, và trong thảm kịch Varian[4] năm 9 SCN, ba quân đoàn La Mã đã bị tiêu diệt hoàn toàn tại đây (trên tổng số 28 quân đoàn), khiến người La Mã phải rời bỏ vùng bờ tây sông Rhine. Augustus quả quyết muốn trao ngôi cho người có cùng dòng máu, nhưng ông không có con trai, chỉ có một người con gái (Julia) với người vợ đầu. Cháu họ Marcellus và hai người cháu trai thân cận là Gaius và Lucius cũng đã mất trước ông, vì thế ông miễn cưỡng chỉ định Tiberius làm người kế vị. Thảm bại về quân sự, sự mất mát những người cháu trai và một nền kinh tế bất ổn phủ bóng u ám lên những năm cuối cuộc đời Augustus. Ông trở nên độc đoán hơn, đày ải nhà thơ Ovid (năm 8 SCN) vì đã chế giễu những cải cách về đạo lý của hoàng đế. Augustus qua đời vào ngày 19 tháng 1 năm 14 SCN. ————————————— [1] Trận Actium là trận chiến có ý nghĩa quyết định trong chuỗi các cuộc nội chiến thời La Mã cổ đại, giữa một bên là lực lượng của Octavius và một bên là liên minh giữa Marcus Antonius và nữ hoàng Cleopatra. Trận chiến nổ ra ngày 2 tháng 9 năm 31 TCN trên biển Ionian gần thuộc địa Actium (thuộc Hy Lạp) của La Mã. Chiến thắng của Octavius cho phép ông củng cố quyền lực trên toàn Đế chế La Mã và các thuộc địa, khiến viện Nguyên lão phải tôn ông là Princeps (Công dân thứ nhất). Nhiều sử gia cho rằng sự củng cố quyền lực của Octavius sau chiến thắng này đã đánh dấu kết thúc của thời Cộng hòa La Mã và bắt đầu thời kỳ Đế chế La Mã. [ND] [2] Nền Thái bình Augustus (tiếng Latin: Pax Augusta), hay còn gọi là nền Thái bình La Mã (Pax Romana) mở đầu với sự lên ngôi của Hoàng đế Augustus vào năm 27 TCN và kéo dài đến năm 180 khi Hoàng đế Marcus Aurelius qua đời (khoảng 207 năm). Dù Augustus là người mở ra nền thái bình, quân đội La Mã liên tiếp phải chinh chiến với các bộ tộc ở biên cương dưới thời ông. Nhiều sử gia coi nền thái bình này và sự thịnh vượng mà nó đem lại là những lợi ích chủ yếu của chính quyền La Mã thời bấy giờ. [ND] [3] Germania (phiên âm tiếng Pháp là Giéc-manh) là tên La-tinh của một vùng đất nằm ở bờ Đông sông Rhine, bao phủ một số vùng của Sarmatia cũng như một vùng do đế chế La Mã kiểm soát ở bờ Tây sông Rhine. Các dân tộc Germania là các nhóm dân tộc Ấn-Âu có nguồn gốc từ Bắc Âu: phía đông sông Rhine và sông Danube, ở bên ngoài biên giới của Đế chế La Mã cổ đại. [ND] [4] Thảm họa Varian, hay còn gọi là Trận rừng Teutoburg, diễn ra vào năm 9 SCN, khi một liên minh các bộ lạc người German dưới sự chỉ huy của tù trưởng Arminius phục kích và đại phá ba quân đoàn La Mã. Đây là thất bại quan trọng của La Mã thời Augustus, và cũng là lần đầu tiên họ thua một “man tộc” trong một trận đánh lớn. Thất bại toàn diện này là một đòn giáng mạnh vào kế hoạch chinh phạt vùng Germania của Hoàng đế Augustus, đồng thời, người La Mã không bao giờ dám nghĩ đến chuyện thôn tính miền đất này nữa. Đây cũng được xem là một trận chiến có tầm vóc vĩ đại trong lịch sử châu Âu: chiến thắng vẻ vang của quân German không chỉ xác lập biên giới La Mã ở sông Rhine, mà còn đánh dấu mốc hình thành lịch sử dân tộc Đức. [ND] Lịch sử La Mã luôn được xem như một chủ đề hấp dẫn của giới sử gia với những cuộc chiến tranh giành quyền lực, đấu trường đẫm máu và hơn thế nữa. Đặc biệt, các vị vua La Mã, những người nắm trong tay vận mệnh của quốc gia cũng không phải người tầm thường. Một vài trong số họ thì được tôn làm thánh thần, nhưng cũng có không ít hôn quân thì phải chịu tiếng xấu muôn đời. Trong bài viết này, Lost Bird đã tổng hợp lại 19 sự thật thú vị về các vị vua La Mã, giúp các bạn có cái nhìn sâu sắc hơn về những nhân vật này: 1. AugustusTrục xuất con gái mình, công chúa Julia đến một hòn đảo bị bỏ hoang vì… ngứa mắt. Trước đó, cô công chúa này đã buộc phải kết hôn ba lần và cũng khiến cha mình thêm bận rộn vì phải giải quyết các mối tình ngoài lề của cô. Augustus - Hoàng đế đầu tiên của La Mã 2. TiberiusĐối lập với người tiền nhiệm vĩ đại của mình, Tiberius là một kẻ ấu dâm chính hiệu khi luôn các cậu bé bơi cùng mình và cho phép chúng… cắn vào cơ thể của ông. 3. NeroMong muốn thầm kín của ông là được trở thành ca sĩ opera. Lần duy nhất vị bạo chúa này thực hiện được ước mơ của mình lại là màn biểu diễn tệ hại đến khó quên, khi giọng hát của ông khiến một phụ nữ lâm bồn giữa lúc nghe hát. Tệ hơn, nhiều người cũng không chịu được giọng hát “Chaien” của ông cũng chạy trốn bằng cách… quăng mình ra khỏi cửa sổ vì không thể ra ngoài bằng cổng chính. Tranh vẽ bạo chúa Nero 4. VespasianPhá hủy đền thờ Solomon và đuổi người Do Thái bị đuổi ra khỏi Jerusalem. Ông này cũng cho thuế với nước tiểu, do những công dụng "thần kỳ" mà nó mang lại. 5. DomitianMột vị vua có tư tưởng bài Do Thái đã tiến hành săn lùng và xử tử người Do Thái. Là một bạo chúa, ông này đã không ngần ngại xử tử các thượng nghị sĩ vì bất đồng chính kiến. Kết quả, ông này bị các cận thần của mình "xử đẹp" trên giường ngủ. 6. TrajanLãnh thổ La Mã được mở rộng nhất dưới thời ông này, thông qua các cuộc chiến tranh chinh phục. Đây cũng là vị hoàng đế đầu tiên không sinh ra ở Ý. 7. HadrianNgười đầu tiên đi hết các lãnh thổ của đế chế La Mã và thực hiện nhiều cải cách quan trọng để củng cố chúng, đáng chú ý nhất là cho xây dựng Bức tường Hadrian nhằm bảo vệ vùng lãnh thổ thuộc Vương quốc Anh hiện tại trước mối đe dọa từ Man tộc ở phía bắc. George R.R. Martin đã sử dụng bức tường này như nguồn cảm hứng của mình cho Tường thành trong tiểu thuyết Song of Ice and Fire. 8. Antoninus Pius“Trạch nam” hầu như không bao giờ rời thủ đô trong triều đại 23 năm của mình. Công việc chính của ông là ra lệnh cho các tướng lĩnh dưới quyền bình định những vùng lãnh thổ mới và chu toàn mọi vấn đề đối nội. 9. Marcus AureliusÔng đã dành phần lớn triều đại của mình để đối phó với các cuộc chiến tranh, xâm lược, các cuộc nổi dậy và một đợt bùng phát bệnh dịch hạch chết người vào năm 167 A.D. 10. CommodusThân là vua nhưng lại có tâm hồn đấu sĩ. Theo nhà sử học La Mã Edward Gibbons, ông này thường xuyên ăn mặc như một đấu sĩ giáp đấu và đã từng chiến đấu trong đấu trường 735 lần. Commodus ăn mặc như Hercules và đã từng trực tiếp tham gia đánh trận trong đấu trường 11. ElagabalusThành viên đầu tiên của cộng đồng Trans làm Hoàng đế La Mã. Dù chưa bao giờ phẫu thuật chuyển giới nhưng vẫn luôn tự giới thiệu bản thân như vậy trước mặt các khách hàng ở nhà thổ. 12. Alexander SeverusBám váy mẹ đến mức để cho Julia Mamaea, mẹ mình và ngoại thích hoành hành. Kết cục là cả ông lẫn mẹ mình đều bị quân đội giết chết trong lều như kết quả của một cuộc nổi loạn. 13. Maximinus ThraxNông dân người Thracia đầu tiên trở thành hoàng đế qua con đường binh nghiệp. Ông khét tiếng với sự tham lam cùng cực khi liên tục trưng thu tài sản công và tư để làm giàu bản thân. 14. AurelianĐược biết đến với công trình Bức tường Aurelian nổi tiếng, một vành đai phòng thủ quanh thành phố Rome. Ngoài ra, ông cũng đánh bại Zenobia, nữ hoàng của thành phố Palmyra để thiết lập lại trật tự bờ Đông La Mã. Một góc bưc tường Aurelian ở Rome ngày nay 15. CarinusMột người theo chủ nghĩa khoái lạc khi kết hôn chín lần. Ông này cũng thường xuyên quấy rối vợ của các tướng lĩnh để thỏa mãn dục vọng cá nhân. 16. DiocletianNgười thiết lập nên chế độ quân chủ kiểu La Mã, bao gồm hai Augustus (hoàng đế Đông và Tây La Mã) và hai Caesar (phó hoàng đế). Ông chia đế chế và các tỉnh thành 12 giáo phận và mỗi vùng này được cai quản bởi một chức sắc tôn giáo. Diocletian cũng thường được nhớ đến khi thẳng tay đàn áp Kito giáo và cho tiến hành nhiều vụ tra tấn, bắt bớ các tín đồ Kito. Thánh Sebastian đối diện với Diocletian trước khi tử vì đạo 17. ConstantineHoàng đế La Mã đầu tiên công nhận Kito giáo và biến tôn giáo này thành quốc giáo. Mặc dù vậy, ông cũng không được rửa tội cho đến những ngày cuối trong đời. Ông cũng cho khôi phục tài sản của các nhà thờ Thiên chúa giáo, trong đó lại tịch thu các đền thờ ngoại giáo. Hiến tế, thi đấu sĩ và mại dâm bị cho là vi phạm pháp luật. 17. JulianChưa bao giờ quan hệ tình dục dù đã kết hôn. Julian được người đời sau tôn là “Tông đồ” với những nỗ lực chống lại các tôn giáo ngoại đạo, tôn giáo nguyên thủy La Mã. Ông chết do bị thương trong cuộc chiến với người Ba Tư. 18. TheodosiusNgười trực tiếp khiến La Mã sụp đổ khi cho phép rợ Goth định cư ở Thrace. Những người này sau đó đã tiến hành cướp phá La Mã, dưới thời Alaric. Dưới triều đại của Theodosius, Thế vận hội và các phong tục nguyên thủy khác của La Mã bị cấm. Flavius Odoacer ép Romulus Augustus thoái vị 19. Romulus AugustulusHoàng đế cuối cùng của Tây La Mã, người chứng kiến “Đế chế Vĩnh cửu” trở thành lịch sử. Từ đây, lịch sử châu Âu bước vào thời kỳ Trung cổ, được thống trị bởi các vua Goth và Giáo hội La Mã. |
