Bạn đã bao giờ nghe mọi người xung quanh nói rằng “uống nước nhiều gây tích nước” làm tăng cân! Vậy thực hư của chuyện “tích nước” trong cơ thể là gì? Nếu bạn mập lên không do mỡ mà do nước thì đừng bỏ qua bài viết sau đây nhé!
“tích nước” là gì?
Tích nước gây tăng cân là tình trạng lượng chất lỏng nạp vào cơ thể thay vì đi đến các cơ quan để hỗ trợ hoạt động hoặc thải ra ngoài qua nước tiểu thì lại lưu trữ lại trong tế bào, khiến cơ thể sưng phồng, gây tăng cân nhanh chóng.
Nguyên nhân của tình trạng tích nước trong cơ thể
Nguyên nhân đầu tiên khiến cơ thể tích nước chính là bạn đã nạp quá nhiều carbs mà lại không hoạt động để đốt cháy hết chúng. Điều này khiến cho phần năng lượng dư thừa mà carbs tạo ra sẽ được lưu trữ lại dưới dạng chất béo và cả việc giữ lại lượng nước dư thừa.
Ngoài ra, muối cũng là “thủ phạm thầm lặng” khiến cơ thể bạn tích nước. Bởi khi bạn nạp một lượng muối lớn hơn so với nhu cầu cần thiết thì cơ thể sẽ bắt đầu giữ nước để đảm bảo tỷ lệ muối – nước nhằm ngăn ngừa việc muối quá cao khiến cơ thể bị mất nước.
Cuối cùng, việc tuổi tác cao, suy giảm hormone nội tiết tố và thần kinh căng thẳng kéo dài cũng là những yếu tố tác động mạnh mẽ khiến cơ thể tích nước dư thừa. Bởi đây là nguyên nhân làm tăng cortisol gây mất cân bằng hormone khiến cơ thể giữ nước nhiều hơn.
Tác hại của việc tích nước
Nước thực sự là một nguồn sống thiết yếu, đảm bảo hoạt động của mọi cơ quan trong cơ thể. Theo nhiều nghiên cứu, nước thường chiếm đến 50-60% tổng trọng lượng cơ thể của một người trưởng thành.
Không thể phủ nhận vai trò quan trọng của nước đối với cơ thể con người, tuy nhiên, nếu lượng nước dư thừa bị tích trong cơ thể vượt quá mức cần thiết lâu ngày có thể gây nên những vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe.
Lượng nước bị tích trong cơ thể có thể gây đầy hơi, khó tiêu, sưng phồng và làm bạn tăng đến hơn 4 kg tùy theo trọng lượng cơ thể. Bên cạnh đó, tình trạng tích nước gây tăng cân trở nên nghiêm trọng hơn khi là dấu hiệu cảnh báo cho bệnh thận.
7 giải pháp khắc phục tình trạng “tích nước” gây tăng cân
1/ Giảm lượng muối nạp vào
Nạp quá nhiều muối vào cơ thể có thể làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, làm cơ thể tích nước, gây huyết áp cao và chịu nhiều tổn thương. Vì vậy, hạn chế nêm muối vào các món ăn khi nấu, giảm bớt các loại thực phẩm đóng gói hay chế biến sẵn, kiểm soát lượng muối nạp vào cơ thể hàng ngày bạn nhé!
2/ Bổ sung đủ lượng nước
Nhiều người lầm tưởng rằng nếu bị tích nước tăng cân thì không nên bổ sung lượng nước hàng ngày nữa. Nếu bạn không bổ sung nước thì tình trạng này có thể còn nghiêm trọng hơn. Bởi cơ thể thiếu nước sẽ tự động tích tụ và lưu trữ lại để dùng dần cho các hoạt động hàng ngày. Vì vậy, việc uống đủ lượng nước mỗi ngày chẳng những giúp thanh lọc cơ thể mà còn hạn chế tình trạng tích nước tốt hơn.
3/ Nạp thêm kali
Kali có công dụng ngăn ngừa sự tích tụ nước trong cơ thể, giảm đầy hơi. Bạn có thể bổ sung lượng kali cần thiết thông qua các loại thực phẩm lành mạnh trong bữa ăn hàng ngày như: chuối, dưa leo, bông cải xanh, đậu Hà Lan, khoai lang, bí ngô, dưa hấu, sữa chua..
4/ Chạy bộ
Chạy bộ được xem là một trong những phương pháp giúp cơ thể tăng cường quá trình trao đổi chất trong cơ thể, đồng thời đốt cháy nhanh các phần mỡ thừa, khi chạy bộ cơ thể bài tiết rất nhiều mồ hôi giúp bạn giải phóng lượng nước trong cơ thể nhanh chóng.
>>> Tham khảo: Máy chạy bộ điện đa năng Titan F10CM giá dưới 10 triệu thích hợp chạy bộ kết hợp luyện tập tại nhà
5/ Tăng cường các bài tập cardio
Chỉ với 30 phút tập cardio sẽ là phương pháp tuyệt vời giúp điều hòa nhịp tim, kích thích quá trình trao đổi chất, tăng cường đốt cháy chất béo, kích thích tiết mồ hôi và khiến lượng nước dư thừa tích tụ rời khỏi lưng, dạ dày, mắt cá chân, đùi,…
Thời điểm tập cardio giúp khắc phục tình trạng tích nước hiệu quả là vào buổi sáng trước khi ăn sáng để cơ thể tăng cường sử dụng chất béo và lượng nước dư thừa tích tụ sau một đêm dài ngon giấc. Sau khi tập luyện 20 phút, bạn có thể thưởng thức một bữa sáng giàu dưỡng chất để có thể bắt đầu ngày mới tràn đầy năng lượng.
6/ Xông hơi
Tình trạng tích nước sẽ có thể biến mất thông qua việc đổ mồ hôi trong phòng xông hơi. Bạn sẽ không cần đốt cháy nước như đốt cháy chất béo mà lượng nước dư thừa có thể biến mất thông qua lỗ chân lông trên cơ thể. Xông hơi khoảng 15 phút sẽ giúp cơ thể đào thải độc tố, loại bỏ lượng nước dư thừa, làm đẹp làn da và thư giãn đầu óc hiệu quả.
7/ Thanh lọc cơ thể
Việc thanh lọc cơ thể thường xuyên cũng là cách khắc phục tình trạng tích nước gây tăng cân một cách hiệu quả. Bạn có thể thanh lọc cơ thể bằng nhiều cách đơn giản như nghỉ ngơi, thư giãn sau những giờ làm việc và học tập căng thẳng, nạp thêm nhiều rau xanh và trái cây, uống trà xanh,…Thanh lọc cơ thể không chỉ giúp ngăn việc tích nước mà còn làm đẹp da, hỗ trợ giảm cân vô cùng hiệu quả.
Bạn đã hiểu rõ hơn về tình trạng tích nước gây tăng cân chưa? Nếu hì hục giảm cân mãi không có kết quả thì rất có thể bạn đang mắc phải tình trạng này. Đừng quá lo lắng, hãy áp dụng theo những lời khuyên trong bài viết này để cảm nhận sự thay đổi tích cực nhé!
>>> Tham khảo: Thanh lọc cơ thể bằng thực đơn sau có thể giảm 2kg trong 1 tháng an toàn, ai cũng áp dụng được
Cơ thể con người chứa khoảng 60% là nước, điều này đóng vai trò quan trọng trong mọi mặt đời sống (1).
Tuy nhiên, việc tích tụ nước quá mức (phù nề) là phản ứng phụ thường gặp của viêm mãn tính (2).
Còn được gọi là tích tụ chất lỏng, nguyên nhân của phù nề có thể do chứng khó tiêu, chế độ ăn uống kém, tiếp xúc chất độc và các bệnh như suy thận.
Phụ nữ cũng có thể cảm thấy bị tích tụ nước trong giai đoạn hoàng thể của chu kỳ kinh nguyệt và trong thời kỳ mang thai.
Đối với hầu hết mọi người, trọng lượng nước dư thừa không phải là vấn đề sức khoẻ nghiêm trọng. Tuy nhiên, nó vẫn có thể tác động tiêu cực đến ngoại hình và chất lượng cuộc sống.
Dưới đây là 13 cách giảm lượng nước tích trữ nhanh và an toàn.
1. Tập thể dục thường xuyên
Tập thể dục có thể là một trong những cách tốt nhất để giảm lượng nước tích trữ trong ngắn hạn. Bất kỳ hình thức tập luyện nào cũng làm tăng mồ hôi, có nghĩa là bạn sẽ mất nước.
Lượng chất lỏng trung bình bị mất trong suốt 1 giờ tập thể dục là từ 16-64 oz (0.5-2 lít/giờ), tùy thuộc vào các yếu tố như nhiệt và quần áo tập (3, 4, 5).
Trong quá trình tập thể dục, cơ thể bạn cũng chuyển rất nhiều nước vào cơ bắp.
Điều này có thể giúp làm giảm nước ở bên ngoài tế bào và giảm vẻ ngoài “mềm mại” của những người bị tích tụ nước quá mức (6).
Tuy nhiên, bạn vẫn cần phải uống thật nhiều nước trong suốt thời gian tập luyện.
Một lựa chọn tốt khác để tăng mồ hôi và mất nước là xông hơi mà bạn có thể bổ sung sau buổi tập.
Điểm mấu chốt: Tập thể dục đều đặn có thể giúp bạn duy trì được cân bằng tự nhiên của chất dịch cơ thể và nước tích tụ quá mức được tiết ra ngoài qua mồ hôi.
2. Ngủ nhiều hơn
Nghiên cứu về giấc ngủ nhấn mạnh rằng giấc ngủ cũng quan trọng như chế độ ăn kiêng và tập thể dục (7, 8, 9).
Giấc ngủ ảnh hưởng đến các dây thần kinh giao cảm trong thận, điều này làm cân bằng natri và nước (10).
Một nghiên cứu cho thấy khi ngủ, cơ thể hoạt động như một hệ thống ống nước và đẩy “chất độc” ra khỏi não (11).
Ngủ ủ cũng có thể giúp cơ thể bạn kiểm soát mức độ hydrat hóa và giảm thiểu tích tụ nước.
Giấc ngủ lành mạnh mỗi đêm cho hầu hết mỗi người sẽ vào khoảng 7 – 9 giờ.
Điểm mấu chốt: Một giấc ngủ ngon có thể giúp cơ thể bạn kiểm soát cân bằng chất lỏng và natri, làm giảm lượng nước tích trữ trong dài hạn.
3. Ít căng thẳng
Điều này có thể xảy ra vì stress và cortisol làm tăng hóc môn kiểm soát cân bằng nước trong cơ thể, được gọi là hóc môn chống lợi tiểu ADH (13).
ADH hoạt động bằng cách gửi tín hiệu cho thận, báo lượng nước cần bơm ngược lại vào cơ thể (12).
Nếu bạn kiểm soát được mức độ căng thẳng, bạn sẽ duy trì mức ADH và cortisol bình thường, điều này rất quan trọng đối với sự cân bằng chất lỏng, nguy cơ bệnh tật và sức khỏe lâu dài (5, 13).
Điểm mấu chốt: Căng thẳng làm tăng cortisol và hóc môn chống lợi tiểu, ảnh hưởng trực tiếp đến sự cân bằng nước của cơ thể.
4. Nạp chất điện giải
Chất điện giải là các khoáng chất có điện tích, như magie và kali. Chúng đóng vai trò quan trọng trong cơ thể, bao gồm điều hoà cân bằng nước (14).
Khi nồng độ chất điện giải trở nên quá thấp hoặc quá cao, chúng có thể làm thay đổi sự cân bằng chất lỏng. Điều này có thể làm tăng tích nước (14).
Bạn nên điều chỉnh chất điện giải vào lượng nước uống. Nếu uống nhiều nước, bạn có thể cần nhiều chất điện giải hơn (15).
Nếu tập thể dục hàng ngày hoặc sống trong môi trường nóng ẩm, bạn có thể cần thêm chất điện giải để bù đắp lượng mất đi khi tiết mồ hôi (16).
Ngược lại, một lượng lớn chất điện giải từ thực phẩm chức năng hoặc thức ăn nhiều muối, cùng với lượng nước thấp, có thể có tác dụng ngược lại và tăng trọng lượng nước.
Điểm mấu chốt: Chất điện giải kiểm soát cân bằng nước và hydrat tế bào. Thực phẩm bổ sung chất điện giải có lợi nếu khi bạn uống nhiều nước, tập thể dục nhiều, sống trong khí hậu nóng hoặc không ăn thức ăn nhiều muối.
5. Kiểm soát lượng muối ăn vào
Natri hấp thu hàng ngày từ muối là một trong những chất điện giải phổ biến nhất trong cơ thể con người.
Nó đóng một vai trò quan trọng đối với mức độ hydrat hóa. Nếu quá thấp hoặc quá cao, nó sẽ dẫn đến sự mất cân bằng trong cơ thể và do đó gây tích tụ chất lỏng.
Lượng muối ăn vào cao, thường là do chế độ ăn uống có nhiều thực phẩm chế biến, có thể làm tăng khả năng giữ nước. Điều này đặc biệt đúng nếu uống quá ít nước và không tập thể dục (17, 18, 19, 20).
Tuy nhiên, điều này dường như phụ thuộc vào lượng natri hiện hấp thu mỗi ngày và lượng máu của mỗi cá nhân.
Một nghiên cứu đã kiểm tra điều này và nhận thấy bạn chỉ tích tụ nước quá mức nếu tăng hoặc thay đổi thói quen ăn hàng ngày quá nhiều (21).
Điểm mấu chốt: Muối hoặc natri đóng một vai trò quan trọng trong cân bằng chất lỏng. Cố gắng tránh những thay đổi cực đoan, chẳng hạn như ăn quá nhiều muối hoặc loại bỏ muối.
6. Bổ sung magie
Magie là chất điện giải và khoáng chất quan trọng. Gần đây nó đã trở thành một chất bổ sung rất phổ biến cho sức khỏe và hiệu suất thể thao.
Nghiên cứu về magie đã được mở rộng và cho thấy chất này có hơn 600 vai trò trong cơ thể con người (22).
Rất nhiều bằng chứng ở nữ giới cho thấy magie có thể làm giảm lượng nước tích trữ và các triệu chứng tiền kinh nguyệt (PMS) (23, 24).
Những thay đổi này có thể diễn ra vì magie đóng vai trò tích hợp với các chất điện giải khác, như natri và kali.
Các chất này cùng giúp kiểm soát cân bằng nước của cơ thể.
Điểm mấu chốt: Việc hấp thu magie cần được tối ưu hóa vì nó đóng vai trò quan trọng đối với mức độ hydrat hóa và hàm lượng nước trong cơ thể.
7. Dùng thực phẩm chức năng chứa chiết xuất hoa bồ công anh
Trong những năm gần đây, nó đã trở nên phổ biến trong giới thể hình và vận động viên, những người cần giải nước cho mục đích thẩm mỹ hoặc để đáp ứng hạng cân.
Các chất bổ sung bồ công anh có thể giúp bạn giảm lượng nước tích trữ bằng cách báo hiệu thận thải nước tiểu và muối hoặc natri dư thừa.
Trong nghiên cứu về con người, việc hấp thu bồ công anh làm tăng tần suất đi tiểu trong khoảng thời gian 5 giờ (26).
Tuy nhiên, dù thực phẩm chức năng chứa chiết xuất bồ công anh đã được sử dụng phổ biến nhưng chúng ta vẫn cần nhiều nghiên cứu hơn nữa để đi đến khẳng định.
Điểm mấu chốt: Bồ công anh là một loại thảo mộc phổ biến thường được các nhà thể hình và vận động viên cần giảm lượng nước tích trữ.
8. Uống nhiều nước
Cơ thể bạn luôn cố gắng để đạt được sự cân bằng lành mạnh, vì vậy nếu bạn bị mất nước liên tục, cơ thể có xu hướng giữ lại nhiều nước hơn để ngăn lượng nước xuống quá thấp.
Đạt được lượng nước uống tối ưu hàng ngày cũng rất quan trọng đối với sức khoẻ gan và thận, điều này có thể làm giảm lưu lượng nước trong dài hạn (28, 29).
Lợi ích của việc uống nhiều nước không chỉ dừng lại ở đó. Các nghiên cứu khác cho thấy nước rất quan trọng đối với sức khoẻ, giảm chất béo, chức năng não và nhiều hơn nữa (30, 31, 32, 33, 34).
Đạt được cân bằng luôn luôn là điều tốt nhất. Nếu uống quá nhiều chất lỏng, bạn có thể làm tăng trọng lượng nước của cơ thể.
Đơn giản chỉ cần uống khi bạn khát và dừng lại khi cảm thấy uống nước đủ nhiều. Bạn cũng nên uống nhiều hơn một chút khi ở trong môi trường nóng hoặc khi tập thể dục.
Bạn cũng có thể theo dõi màu nước tiểu để đánh giá sự hydrat hóa. Nên có màu vàng nhạt hoặc hơi trong, đây là một chỉ báo tốt cho thấy bạn uống đủ nước.
Điểm mấu chốt: Mất nước hoặc uống nước quá nhiều có thể dẫn đến tích tụ nước. Hãy nhớ uống một lượng nước cân bằng mỗi ngày.
9. Tập trung vào những loại thực phẩm này
Có nhiều loại thực phẩm mà bạn có thể muốn đưa vào chế độ ăn uống của mình để chống lại việc tích tụ nước.
Các loại thực phẩm giàu kali thường được khuyến cáo vì kali có thể giúp cân bằng lượng natri và tăng lượng nước tiểu, giúp bạn giảm lượng nước dư thừa (35).
Các loại rau lá xanh đậm, đậu, chuối, bơ, cà chua và sữa chua hoặc các sản phẩm sữa khác đều giàu dinh dưỡng và giàu kali.
Cần bổ sung magie hoặc thức ăn giàu magie. Chúng bao gồm sôcôla đen, rau lá xanh đậm, hạt và ngũ cốc nguyên cám.
Các loại thực phẩm và thảo mộc sau đây thường được khuyến nghị làm thuốc thay thế nhằm giảm lượng nước tích trữ, với một số bằng chứng lâm sàng chứng minh công dụng của chúng:
- Râu bắp (36).
- Cỏ đuôi ngựa (37).
- Ngò tây (38).
- Hoa dâm bụt (39).
- Tỏi (40, 41).
- Ớt (42).
- Cây tầm ma (43).
Cùng với việc thử các loại thực phẩm này, bạn cũng có thể muốn loại bỏ tạm thời các thực phẩm gây ra đầy hơi hoặc bất kỳ chứng khó tiêu nào.
Chúng bao gồm thực phẩm chế biến cao, thực phẩm có nhiều chất xơ và đôi khi là đậu và sữa. Bạn cũng có thể thử chuyên dùng thực phẩm ít FODMAP trong một thời gian để xem lợi ích của nó.
Điểm mấu chốt: Một số loại thực phẩm và thảo mộc có thể hoạt động như thuốc lợi tiểu và làm giảm tích tụ nước. Kết hợp chúng với thực phẩm dễ tiêu hóa mà không gây chướng bụng hoặc khó tiêu.
10. Cắt giảm carb
Cắt giảm carb là một chiến lược phổ biến để nhanh chóng giảm lượng nước dư thừa. Carb được lưu trữ trong cơ và gan như glycogen, nhưng glycogen cũng kéo theo nước.
Cứ mỗi gram glycogen lưu trữ trong cơ có 3-4 gram (0,11 – 0,14 oz) nước được lưu trữ cùng với nó. Điều này giải thích tại sao nhiều người giảm cân nhanh khi chuyển sang chế độ ăn kiêng low-carb, gây giảm lưu trữ glycogen.
Carb cũng dẫn đến tăng insulin nội tiết tố, có thể làm tăng tích tụ natri và tái hấp thu nước trong thận (44, 45).
Chế độ ăn uống low-carb dẫn đến giảm nồng độ insulin, gây mất nước và natri trong thận.
Ngược lại, nếu bạn đang theo chế độ ăn kiêng low-carb hoặc ăn kiêng nói chung, thì một bữa ăn high-carb có thể kéo chất lỏng dư thừa từ cơ thể vào cơ và làm tăng trọng lượng nước.
Điều này cũng có thể tạo ra sự khác biệt nhìn thấy được, tăng nước trong cơ nhưng giúp bạn giảm lượng nước dư thừa dưới da (46).
Hãy thử thay đổi lượng carb và xem điều gì tốt nhất cho bạn.
Điểm mấu chốt: Chế độ ăn uống low-carb có thể làm giảm lượng nước tích trữ do giảm lượng glycogen và nồng độ insulin thấp hơn.
11. Dùng thực phẩm chức năng chứa caffeine hoặc uống trà và cà phê
Trà và cà phê là thuốc lợi tiểu nổi tiếng có hiệu quả chủ yếu do hàm lượng caffeine cao.
Caffeine đã được chứng minh làm tăng lượng nước tiểu ngắn hạn và giảm một ít trọng lượng nước (47, 48).
Trong một nghiên cứu, những người tham gia uống ly nước không có caffeine hoặc có với liều 2 mg/lb (4,5 mg/kg) so với trọng lượng cơ thể.
Khi kết hợp caffeine với nước, lượng nước tiểu của người tham gia tăng đáng kể (49).
Mặc dù caffeine có tác dụng lợi tiểu nhẹ, nhưng không dẫn đến tình trạng mất nước ở những người dùng thường xuyên.
Điểm mấu chốt: Một lượng vừa phải caffeine từ cà phê, trà hoặc thực phẩm chức năng chứa caffeine có thể giúp bạn giảm lượng nước dư thừa.
12. Thay đổi thói quen
Một trong những thay đổi tốt nhất bạn có thể thực hiện là giảm thực phẩm chế biến và tiêu thụ muối quá mức.
Ngoài ra, tránh ngồi cả ngày hoặc ngồi trong thời gian dài, việc này làm giảm lưu thông máu. Hoạt động thể chất có thể cải thiện tuần hòa và giúp bạn đổ mồ hôi để tiết lượng nước thừa (50).
Một số loại thuốc có thể gây tích tụ nước, vì vậy hãy kiểm tra với bác sĩ hoặc bác sĩ nội khoa nếu bạn uống thuốc hàng ngày và giữ quá nhiều nước (50).
Cũng nên chú ý đến thực phẩm bạn ăn, và đảm bảo rằng chúng không gây ra các vấn đề về tiêu hóa hay viêm (50).
Cuối cùng, tiêu thụ nước, rượu, khoáng chất, caffeine và muối quá ít hay quá nhiều đều có thể gây ra tình trạng giữ nước. Tìm ra mức cân bằng bình thường và lành mạnh.
Điểm mấu chốt: Kiểm tra lại chế độ ăn uống của bạn dành cho thực phẩm chế biến quá nhiều, muối, caffeine và uống rượu.
13. Xem lại các loại thuốc uống kiểm soát nước theo toa
Thuốc lợi tiểu và thuốc uống kiểm soát nước đôi khi được chỉ định để điều trị tích tụ nước quá mức (51).
Chúng hoạt động bằng cách hoạt hóa thận để đẩy nước và muối dư thừa qua nước tiểu.
Những thuốc lợi tiểu này thường được kê cho những người có vấn đề về tim hoặc phổi và để giúp điều hòa huyết áp, ngăn ngừa sự tích tụ dịch và giảm sưng.
Điều quan trọng cần lưu ý sự khác biệt giữa thuốc lợi tiểu theo toa và thuốc bán tự do hoặc thuốc kiểm soát nước bán trực tuyến.
Thuốc theo toa đã được kiểm tra lâm sàng về độ an toàn trong thời gian dài, trong khi thuốc bán tự do có thể thiếu các nghiên cứu lâm sàng và không phải lúc nào cũng được kiểm tra về sự an toàn.
Một trong hai loại này có thể giúp chống lại chứng phù nề chẩn đoán lành tính hoặc thừa trọng lượng nước .
Hỏi ý kiến bác sĩ trước khi thử.
Điểm mấu chốt: Khi tìm hiểu dược phẩm hoặc thuốc lợi tiểu, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ và dùng thuốc theo toa có giám sát.
Thông điệp chính
Nếu gặp vấn đề dai dẳng, có vẻ nghiêm trọng hoặc gia tăng đột ngột, thì tốt nhất nên tìm đến chăm sóc y tế.
Trong một số trường hợp, việc tích tụ nước quá mức có thể do một tình trạng bệnh lý nghiêm trọng.
Cuối cùng, cách tốt nhất để chống lại lượng nước dư thừa là xác định và điều trị nguyên nhân.
Có thể là do tiêu thụ muối quá mức, thiếu chất điện giải, không vận động, căng thẳng quá mức hoặc tiêu thụ thường xuyên các thực phẩm chế biến và gây viêm.
Một trong số này nằm trong các nhân tố chính liên quan đến sức khoẻ kém và bệnh tật, đây thậm chí là những lý do lớn lao hơn để tránh xa chúng.