Theo một chuyên gia nghiên cứu văn hóa thuộc Đại học Quốc gia TP.HCM, người Việt thờ Thần Tài với mong muốn Thần Tài mang tài lộc đến cho gia đình; gia đình sung túc, giàu có và thịnh vượng. Ngày vía Thần Tài là ngày mùng 10 tháng Giêng hằng năm.
Ở Nam bộ, Thần tài được thờ chung với ông địa, đặt ở dưới đất trong nhà nhìn ra cửa chính. Tượng Thần Tài là một ông già ngồi trên ngai vàng, tóc trắng râu dài, người mặc áo gấm thắt đai ngọc, một tay cầm gậy, một tay cầm những thỏi vàng. Người dân tin rằng việc thờ Thần tài sẽ mang lại tiền bạc, lợi lộc, sự giàu có.
Theo chuyên gia này, những năm trở lại đây, cứ đến ngày vía Thần Tài, người dân thường đi mua vàng về cúng ông Thần Tài để lấy hên đầu năm, vàng hình linh vật của năm thường được ưa chuộng nhất trong dịp này. Tuy nhiên, đây chỉ là thói quen phổ biến ở các đô thị lớn, còn ở vùng nông thôn, việc mua vàng ngày vía Thần Tài chưa rộng rãi.
Cũng theo vị này, bàn thờ Thần Tài thường được người dân lau dọn sạch sẽ bằng nước thơm trước ngày mùng 10 tháng Giêng. Mâm cúng ngày vía Thần Tài bắt buộc phải có thịt quay do dân gian truyền tai nhau Thần Tài thích ăn thịt quay, còn có thêm Tam Sên gồm miếng thịt heo luộc, trứng luộc và tôm (hoặc cua) luộc.
Ở miền Nam, đa số người dân thờ chung ông Thần tài với ông Thổ địa nên còn chuẩn bị thêm cá lóc nướng ở bàn thờ. Một số gia đình còn cúng xôi và chè trôi nước với mong muốn làm ăn, buôn bán trôi chảy. Cúng ông Thần Tài có được phát tài?Thượng tọa Thích Nhật Từ, trụ trì chùa Giác Ngộ (TP.HCM) cho biết, tập tục cúng Thần Tài tại Việt Nam và Trung Quốc diễn ra vào mùng 10 tháng Giêng âm lịch hằng năm. Nguồn gốc tập tục này có xuất xứ từ Trung Quốc. Người ta đồn thổi nhau và cho rằng Thần Tài vốn là một vị thần linh ở trên thiên đình, trong một lần xuống hạ giới du ngoạn và thưởng lãm vì mất kiểm soát uống rượu quá đà nên va đầu vào một vách đá, mất trí tạm thời, không biết mình là ai, ở đâu, làm gì và thân phận mình ra sao. Quần áo của vị thần này bị người dân lấy mất hết, không còn cách nào khác vị quan này chọn con đường ăn xin qua ngày đoạn tháng. Một ngày nọ ông đến một cửa hàng bán gà vịt, chủ nhà thương tình mới cho vị quan thiên đình này ăn, ngay ngày hôm đó và những ngày sau công việc làm ăn của chủ tiệm gà vịt này phát đạt.
Họ nghĩ rằng nhờ giúp người ăn xin này thần tài đã phù hộ cho mình, chuyện được đồn thổi ngày một đông. Vài tháng sau, vì lòng tham, chủ tiệm gà vịt đã mua nhiều gà vịt để đầu cơ, tích trữ. Nơi khác cũng nuôi gà vịt nhiều nên giá gà vịt mất giá do tình trạng dư thừa, khách không còn đông nữa thì chủ tiệm gà vịt nghĩ rằng nuôi ông Thần Tài này xui quá nên không nuôi nữa, ông đành phải đi ăn xin tiếp. Ông may mắn khi đến được tiệm bán quần áo gặp vị khách nhân từ mua cho một bộ quần áo, ngay thời điểm đó ông Thần Tài hồi phục sức khỏe, biết thân phận của mình là vị thần linh ở trên thiên đình và ông đã bay về trời. “Ông Thần Tài chẳng có tài sản gì hết, uống rượu quá nhiều nên mất kiểm soát bị va đầu vào đá bị mất trí, phải sống nương tựa vào người khác, nghèo xơ nghèo xác như vậy làm sao ban phát tài sản cho người khác được. Thế mà người ta vẫn đồn thổi thờ ông Thần Tài thì ông Thần Tài phù hộ cho. Trong khi ông còn không phù hộ được bản thân, không giúp được cho bản thân thì làm sao giúp được cho người khác”, Thượng tọa Thích Nhật Từ nêu ý kiến. Theo Thượng tọa Thích Nhật Từ, từ đầu tháng Giêng đến ngày vía Thần Tài, giá vàng thường tăng do người dân có quan niệm mua vàng lấy hên đầu năm. Nhiều người vẫn tin rằng mua vàng ngày này thì tài lộc, tiền bạc sẽ đến trong cả năm mà không để ý rằng thực tế người mua đang bị thiệt thòi khi giá vàng tăng vào dịp này theo cán cân cung - cầu. “Không có chuyện cúng ông Thần Tài thì được phát tài. Nhà Phật chủ trương nhân nào quả đó, nhân và quả phải cùng tính chất, muốn có tài sản thì phải có trí tuệ, tôn trọng luật pháp và đạo đức. Thà chậm giàu một chút, cái giàu đó xuất phát từ đầu tư chân chính thì không gì phải lo lắng, được sự bình an của tâm”, Thượng tọa Thích Nhật Từ chia sẻ. Tin liên quanVì vậy, theo quan niệm từ xưa, Thần Tàiđã trở nên quen thuộc với mọi người, đặc biệt những người kinh doanh buôn bán rất coi trọng ngày lễ này, coi đây là ngày để cầu may mắn, tiền bạc. Ngày vía Thần Tài nhằm ngày mùng 10 tháng Giêng Âm lịch hằng năm. Trong ngày này, nhiều người thường sắm sửa lễ vật cúng Thần Tài. Đặc biệt, người dân thường có thói quen mua vàng trong ngày vía Thần Tài với mong muốn một năm có nhiều may mắn, tài lộc. Chính vì vậy, nhu cầu mua vàng ngày này thường rất cao khiến giá vàng cũng vì thế có chiều hướng tăng phi mã trong Ngày vía Thần Tài.
Năm nay, dù chưa đến Ngày vía Thần Tài nhưng thị trường vàng trong nước đã có những phiên giao dịch hết sức sôi động. Khi vừa mở đầu phiên giao dịch đầu năm âm lịch Nhâm Dần, giá vàng miếng SJC đã tăng phi mã, vượt ngưỡng 63 triệu đồng/ lượng bán ra; hơn 62 triệu đồng/ lượng mua vào, cao hơn giá vàng thế giới tới hơn 13 triệu đồng/ lượng. Ngày hôm qua (8-2), dù giá vàng đã có dấu hiệu giảm nhiệt sau một ngày tăng nóng với mức tăng lên tới cả hơn 1 triệu đồng/ lượng nhưng giá vàng vẫn đang ở mức cao nhất trong lịch sử với hơn 62 triệu đồng/ lượng bán ra. Điều này khiến nhiều người băn khoăn, liệu có nên chọn mua vàng trong ngày mai (ngày vía Thần Tài). Thực tế hằng năm cho thấy, giá vàng thường có xu hướng tăng mạnh trong ngày vía Thần Tài nhưng sau đó giảm rất nhanh do nhu cầu mua không còn nhiều. Đơn cử như năm Tân Sửu 2021, ngay sau ngày vía Thần Tài, giá vàng đã giảm ngay 750.000 đồng/lượng khiến người mua chịu cảnh lỗ nặng. Theo các chuyên gia kinh tế, xét về khía cạnh kinh tế, người dân không nên chọn mua nhiều vàng trong Ngày vía Thần Tài do có thể phải mua giá cao, dẫn đến nguy cơ lỗ nặng sau này. Nếu để lấy may mắn, người dân có thể chọn mua một số lượng vàng nhỏ. Trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp, vài năm trở lại đây, việc mua vàng Ngày vía Thần Tài thông qua hình thức online cũng được người dân ưa chuộng hơn việc phải chen chân xếp hàng dài từ sáng sớm để mua vàng trực tiếp. Bằng hình thức mua - bán vàng online, khách hàng có thể chủ động được thời gian giao dịch, mua bán vàng khi đang ở bất cứ đâu, giúp khách hàng tiết kiệm được thời gian và tiền bạc, cũng như tránh nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh do tiếp xúc trực tiếp. HẢI YẾN Hầu hết sách, tài liệu nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Thần Tài của người Việt xưa không đề cập đến tục mua vàng cầu may. Quan niệm này được cho bắt nguồn từ giới kinh doanh.
Theo tín niệm của dân gian, ngày mùng 10 tháng Giêng là ngày vía Thần Tài, vị thần biểu trưng cho tiền bạc, may mắn và sự giàu có. Tại Việt Nam, dù xuất hiện khá muộn và còn phụ thuộc vào Thần Đất, tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài ngày càng phổ biến với sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng thương nhân. Theo thời gian, tập tục trong ngày mùng 10 tháng Giêng có nhiều thay đổi. Ngày nay, nhiều người đổ xô đi mua vàng trong ngày vía Thần Tài với mong ước một năm thịnh vượng, sung túc. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, quan niệm này không hoàn toàn chính xác theo tập tục thờ cúng của người Việt xưa.
Nguồn gốc ngày vía Thần TàiTrong cuốn Thần Đất - Ông Địa & Thần Tài, nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng chỉ ra mối liên hệ giữa Thần Đất và Thần Tài trong tập tục thờ cúng của người Việt. Theo đó, ngày mùng 10 tháng Giêng vốn không phải ngày vía Thần Tài mà là ngày vía đất, đúng như quan niệm "mùng 9 vía trời mùng 10 vía đất". Vì Thần Tài và Thần Đất có nhiều nhân duyên với nhau, được thờ chung một khám thờ, không tách rời nhau, nên người ta đã lấy ngày này làm vía Thần Tài. Tín ngưỡng thờ Thần Đất, Thổ Địa ở nước ta có từ lâu và việc thờ tự vị thần này dựa vào hai tín lý cơ bản: Một là vị phúc thần bảo vệ cộng đồng dân cư; hai là vị thần ban sung túc, thịnh vượng. Còn việc thờ tự Thần Tài rất khó xác định có từ bao giờ, nhất là khi Thần Tài được hội nhập vào hệ thống thần bản gia - tức các thần linh bảo hộ cho gia đình (trong các vị thần bản gia có Táo Quân, Thổ thần, Ngũ tự và Thần Tài). Cuối thế kỷ XIX, sự phân biệt giữa Thần Đất và Thần Tài vẫn còn chưa rõ rệt.
Còn trong cuốn Đại Nam quấc âm tự vị (xuất bản năm 1895), tác giả Huỳnh Tịnh Của giải thích Thổ thần và Tài thần đều là “Thần Đất, thần giữ tiền bạc”. Sự nhập nhằng này xuất phát từ thời kỳ “dĩ nông vi bản” - coi nông nghiệp là sản xuất chính yếu và thương nghiệp là thứ yếu, nên đất đại diện cho sự phát đạt, giàu có. Tuy nhiên, đến đầu thế kỷ XX, khi kinh tế hàng hóa phát triển, thương nghiệp ngày càng có vị thế, tiền, vàng bạc bắt đầu thay thế đất đai, ruộng vườn để trở thành dấu hiệu của sự giàu có. Từ đây, Thần Tài trở thành đại diện mới chuyên trách cho việc phát tài, được thờ tự đàng hoàng và dần dà trở thành một gia thần phổ biến với các gia đình. Mua vàng cầu mayNgày nay, tập tục thờ cúng ngày vía Thần Tài có nhiều thay đổi, một trong số đó là quan niệm mua vàng để cầu phát lộc. Hầu hết sách, tài liệu nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Thần Tài của người Việt xưa không đề cập đến tục mua vàng này. Tục lệ này được cho mới xuất hiện trong khoảng 10 năm trở lại đây. Ban đầu, nó chỉ lan truyền trong một bộ phận nhỏ thương nhân, giới kinh doanh, nhưng hiện trở nên phổ biến với người dân ở nhiều đô thị lớn. "Thường thấy người kinh doanh hay mua vàng trong ngày này, niềm tin mua vàng hy vọng về một năm sẽ làm ăn phát đạt. Niềm tin này cần được đặt ở chánh tín, đặt vào ngày mai tươi sáng hơn. Cuộc sống vốn luôn tồn tại niềm tin và hy vọng vào ngày mai tươi sáng hơn. Dĩ nhiên, ước muốn cần luôn đi kèm với phấn đấu làm việc không ngừng", nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng cho biết.
Các nhà nghiên cứu cho rằng việc thờ cúng Thần Tài diễn ra tự do theo quan niệm dân gian. Sáng mở cửa hàng, người dân thắp nhang, cúng Thổ Địa - Thần Tài ly cà phê, điếu thuốc, bánh bao hoặc gói xôi. Rằm, mùng một cúng chè, chuối, trái cây theo lệ sóc vọng hay tuần tiết, lễ trọng hơn cúng "tam sênh" (tam sanh/sinh) hoặc thịt heo quay. Sau khi đạt được một kết quả tài chính nào đó nên biện lễ tạ thần. Tại nhiều tỉnh thành phía nam, người dân còn cúng cá lóc nướng trong ngày vía Thần Tài với hy vọng mang đến nhiều may mắn, tài lộc. Ngoài một số lễ trọng cúng Thổ Địa và Thần Tài, theo tập tục truyền thống còn có văn cúng nghiêm túc. Nơi thờ tự thường là cái khám đặt sát mặt đất, bên cạnh bàn thờ tổ tiên, ở vị trí quan trọng nhất là phía gốc cây đòn dông, tức phía trái (tính từ hướng trong nhà nhìn ra cửa), vì các thần ấy là thần đất, thần long mạch. |
