Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới lần thứ hai bước vào giai đoạn cuối. Ngày 14/8/1945, phát xít Nhật đầu hàng vô điều kiện, chiến tranh thế giới lần thứ hai kết thúc. Theo thỏa thuận của các nước Đồng minh, quân đội Anh và Tưởng sẽ vào Đông Dương để giải giáp quân đội Nhật. Trong khi đó, thực dân Pháp lăm le dựa vào Đồng minh hòng khôi phục địa vị thống trị của mình; đế quốc Mỹ đứng sau các thế lực này cũng sẵn sàng can thiệp vào Đông Dương. Ở trong nước, phong trào cách mạng dâng cao. Tháng 8-1945, Hội nghị đại biểu toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) khẳng định: “Cơ hội rất tốt cho ta giành độc lập đã tới” và quyết định phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và tay sai trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương. 23 giờ ngày 13/8/1945, Ủy ban Khởi nghĩa ra Quân lệnh số 1 hiệu triệu toàn dân tổng khởi nghĩa. Ngày 16/8/1945, Đại hội Quốc dân họp tại Tân trào thông qua “10 chính sách lớn của Việt Minh”; thông qua “Lệnh tổng khởi nghĩa”; quy định quốc kỳ, quốc ca; thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Trung ương, tức Chính phủ Lâm thời do đồng chí Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư kêu gọi nhân dân cả nước tổng khởi nghĩa, trong đó chỉ rõ: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”.  Một đơn vị giải phóng quân làm lễ xuất phát từ cây đa Tân Trào Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nhân dân cả nước đồng loạt vùng dậy, tiến hành tổng khởi nghĩa, giành chính quyền. Từ ngày 14 đến ngày 18/8, cuộc tổng khởi nghĩa nổ ra giành được thắng lợi ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, đại bộ phận miền Trung, một phần miền Nam. Chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng 8 năm 1945, Cuộc Tổng khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn, chính quyền trong cả nước về tay Nhân dân. Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, trước cuộc mít tinh của gần một triệu đồng bào, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ Lâm thời trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố trước quốc dân và thế giới: Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời; thủ tiêu hoàn toàn chính quyền thực dân, phong kiến, khẳng định quyền tự do độc lập của dân tộc Việt Nam. Ngày 2/9/1945 Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản tuyên ngôn Độc lập Cách mạng Tháng Tám năm 1945 có ý nghĩa lịch sử vô cùng to lớn đối với dân tộc và thời đại: Trước hết, đối với dân tộc: Cách mạng Tháng Tám đánh dấu một cuộc biến đổi to lớn trong tiến trình lịch sử của dân tộc, đưa Việt Nam bước vào một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; chấm dứt chế độ quân chủ phong kiến ở Việt Nam; kết thúc hơn 80 năm dưới ách đô hộ của thực dân, phát xít. Nhân dân Việt Nam từ thân phận nô lệ trở thành người dân một nước độc lập, làm chủ vận mệnh của mình. Đánh giá về ý nghĩa lớn lao này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Cách mạng Tháng Tám đã lật đổ nền quân chủ mấy mươi thế kỷ, đã đánh tan xiềng xích thực dân gần 100 năm, đã đưa chính quyền lại cho nhân dân, đã xây nền tảng cho nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, độc lập, tự do, hạnh phúc. Đó là một cuộc thay đổi cực kỳ to lớn trong lịch sử của nước ta”. Cách mạng Tháng Tám là thắng lợi của chủ nghĩa Mác-Lênin được vận dụng sáng tạo vào hoàn cảnh cụ thể của cách mạng Việt Nam; là thắng lợi của tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối cách mạng đúng đắn của Đảng ta gắn độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội, gắn sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại. Đối với quốc tế và thời đại: Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là nguồn cổ vũ cho các quốc gia - dân tộc đang đấu tranh giành độc lập tự do ở châu Á, châu Phi và Mỹ La-tinh, nhất là các nước láng giềng. Khẳng định vị thế, giá trị thời đại của thắng lợi này, Chủ tich Hồ Chí Minh viết: “Cách mạng Tháng Tám thắng lợi đã làm cho chúng ta trở nên một bộ phận trong đại gia đình dân chủ thế giới. Cách mạng Tháng Tám có ảnh hưởng trực tiếp và rất to đến hai dân tộc bạn là Miên và Lào. Cách mạng Tháng Tám thành công, nhân dân hai nước Miên, Lào cùng nổi lên chống đế quốc và đòi độc lập”. Cách mạng Tháng Tám chứng tỏ trong thời đại ngày nay, một cuộc cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân ở một nước thuộc địa do toàn dân nổi dậy dưới sự lãnh đạo của đảng cộng sản, có đường lối cách mạng đúng đắn, phù hợp với xu thế phát triển của thời đại hoàn toàn có khả năng thắng lợi không chỉ ở một nước tư bản kém phát triển mà còn có thể thành công ở ngay một nước thuộc địa nửa phong kiến lạc hậu. Đối với phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám mang tầm vóc thời đại, góp phần to lớn vào phong trào đấu tranh vì hòa bình, tiến bộ của nhân loại. 76 năm đã trôi qua nhưng tầm vóc ý nghĩa lịch sử của Cách mạng Tháng Tám vẫn còn nguyên giá trị. Đó là một trong những trang chói lọi nhất trong lịch sử của dân tộc ta, một dấu mốc lớn trên con đường phát triển trong suốt chiều dài mấy nghìn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Tiếp nối truyền thống yêu nước, phát huy tinh thần Cách mạng Tháng Tám, dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, hy sinh, đánh bại các cuộc xâm lăng, bảo vệ nền độc lập dân tộc, tiến hành công cuộc đổi mới đất nước, kiên định mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội trên nền tảng chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh./. Ban Tuyên giáo Quận ủy
Ngày 19/8/1945, Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội, các lực lượng quần chúng cách mạng đánh chiếm Bắc Bộ Phủ (Ảnh tư liệu: Bảo tàng Lịch sử quốc gia) Cách mạng Tháng Tám năm 1945 chỉ diễn ra trong thời gian rất ngắn, lực lượng cách mạng ít đổ máu mà đã giành được chính quyền trong phạm vi toàn quốc. Từ khi ra đời Đảng ta đã tổ chức lực lượng cách mạng và tôi rèn trong lửa đạn đấu tranh với kẻ thù, thông qua các cuộc tổng diễn tập của cao trào cách mạng 1930 - 1931 và 1936 - 1939, kể cả trong thời kỳ tiền khởi nghĩa. Biết bao đồng bào, đồng chí đã anh dũng hy sinh hoặc phải tù đày trong nhà lao đế quốc để thực hiện các nhiệm vụ cách mạng, vận động và tập hợp quần chúng tham gia các cuộc đấu tranh chống kẻ thù xâm lược. Qua tôi rèn trong lửa đạn và ngục tù của thực dân đế quốc, lực lượng cách mạng của Đảng ta đã ngày một trưởng thành, khi thời cơ đã chín muồi, Đảng ta đã lãnh đạo nhân dân đứng lên Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên phạm vi cả nước. Cách mạng Tháng Tám đã diễn ra cách đây 77 năm. Thời gian càng lùi xa, chúng ta càng nhìn rõ hơn sự lãnh đạo tài tình của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, cũng như tầm vóc vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Có thể nói, để có Cách mạng Tháng Tám thắng lợi, một trong những nguyên nhân có tính quyết định, chính là sự lãnh đạo sáng suốt, khéo léo của Đảng, sự vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lê nin trong điều kiện cụ thể ở nước ta một cách đúng đắn, độc lập, tự chủ và sáng tạo. Đảng có phương pháp, chiến lược, chiến thuật cách mạng phù hợp, linh hoạt trong từng giai đoạn cách mạng, đã động viên được tinh thần yêu nước, đoàn kết, ý chí đấu tranh giành độc lập, tự do của các tầng lớp nhân dân tham gia vào cuộc khởi nghĩa. Đồng thời, Đảng nhanh chóng nhận thức được thời cơ, chủ động đón thời cơ, kiên quyết chớp thời cơ để tiến hành tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước. Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thắng lợi, tạo ra một bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử dân tộc, chính quyền về tay nhân dân, nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á; chấm dứt chế độ Quân chủ phong kiến ở Việt Nam, kết thúc hơn 80 năm Nhân dân ta sống dưới ách đô hộ của chính quyền thực dân, phát xít. Nhân dân Việt Nam từ thân phận nô lệ thành người dân một nước độc lập, làm chủ vận mệnh của mình. Nước Việt Nam từ một nước thuộc địa nửa phong kiến trở thành một nước độc lập, tự do và dân chủ. Đảng Cộng sản Việt Nam trở thành Đảng cầm quyền. Từ đây, đất nước, xã hội, dân tộc và con người Việt nam bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, là thắng lợi đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt nam. Từ cuộc cách mạng này đã để lại nhiều bài học quí báu cho sự nghiệp đấu tranh bảo vệ nền độc lập tự do của dân tộc và quá trình xây dựng đất nước của Đảng và nhân dân ta sau này. Cùng với cả nước, Đảng bộ Phú Thọ tuy còn non trẻ, nhưng đã nhanh chóng lãnh đạo nhân dân trong tỉnh vùng lên đấu tranh giành chính quyền trong cách mạng Tháng Tám. Trong những ngày sục sôi khí thế cách mạng, dưới sự lãnh đạo của Ban cán sự Đảng và Mặt trận Việt minh, lực lượng vũ trang ở Chiến khu và các Căn cứ, được nhân dân các địa phương ủng hộ đã khởi nghĩa lật đổ chính quyền tay sai Nhật. Từ ngày 2/8/1945 đến 22/8/1945 tất cả 11 huyện trong toàn tỉnh đã giành được chính quyền về tay nhân dân. Tại thị xã Phú Thọ trung tâm của tỉnh, lực lượng quân Nhật còn khá đông, Ủy ban dân tộc giải phóng vừa vận động, vừa gây sức ép, đến sáng ngày 25/8/1945 lực lượng vũ trang cùng với đông đảo tầng lớp nhân dân tham gia khởi nghĩa thắng lợi ở thị xã Phú Thọ, chính quyền đã về tay nhân dân. Một cuộc mít tinh được tổ chức ngay sau đó tại Sân vận động thị xã Phú Thọ. UBND cách mạng lâm thời của tỉnh chính thức ra mắt trước hàng vạn người tham dự lễ mít tinh mừng thắng lợi. Từ đây, chính quyền cách mạng được thành lập từ tỉnh đến cơ sở. Nhân dân Phú Thọ cùng cả nước bước vào xây dựng cuộc sống mới trong độc lập, tự do, dưới chính thể Cộng hòa. Đảng bộ và quân dân Phú Thọ rất tự hào đã làm nên trang sử vàng cách mạng Tháng Tám, lật đổ ách thống trị của chính quyền thực dân phong kiến, thành lập chính quyền của dân và vì dân. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám ở Phú Thọ còn góp phần làm nên thắng lợi vĩ đại của cách mạng Tháng Tám trong phạm vi cả nước, để đi tới thành lập nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đồng Nam Á. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám ở Phú Thọ có vai trò to lớn của Đảng bộ tỉnh. Đảng bộ Phú Thọ tuy còn rất trẻ, mới vừa 5 tuổi (1940 - 1945), nhưng dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, trực tiếp là sự lãnh đạo của Xứ ủy Bắc Kỳ, Đảng bộ đã vận dụng và thi hành sáng tạo các chỉ thị, nghị quyết của Trung ương, tập hợp được đông đảo các tầng lớp nhân dân trong Mặt trận Việt Minh, tiến hành cuộc tổng khởi nghĩa thắng lợi trong phạm vi toàn tỉnh. Ý nghĩa và những bài học kinh nghiệm của Cách mạng Tháng Tám ở Phú Thọ cũng như cả nước sẽ mãi mãi soi sáng cho chúng ta trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay và mai sau. Nguyễn Tiến Khôi - Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Phú Thọ |
