Sức khỏe tâm thần là một bệnh tiềm ẩn Người bị rối loạn tâm thần là một trong số những người ít được quan tâm nhất trên thế giới. Tại nhiều cộng đồng, bệnh tâm thần không được coi là một bệnh lý thực sự mà được xem như một sự khiếm khuyết trong tính cách. Thậm chí ngay cả khi được công nhận là có bệnh, bệnh nhân tâm thần thường nhận được sự điều trị thiếu tính nhân đạo. Sự miệt thị đối với bệnh tâm thần có thể loại bỏ bằng cách làm cho cộng đồng nhận thức được rằng các rối loạn tâm thần có thể phòng chống được. Sức khỏe tâm thần là gì? Sức khỏe tâm thần không chỉ là không bị mắc các rối loạn về tâm thần. Sức khỏe tâm thần được định nghĩa là một tình trạng sức khỏe mà mỗi cá nhân nhận thức rõ khả năng của mình, có thể đối phó với những căng thẳng bình thường trong cuộc sống, làm việc hiệu quả và thành công và có thể đóng góp cho cộng đồng. Có bao nhiêu người mắc các bệnh về sức khỏe tâm thần? Có gần 54 triệu người trên thế giới mắc các rối loạn sức khỏe tâm thần như bệnh tâm thần phân liệt và rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Thêm vào đó là 154 triệu người bị mắc trầm cảm. Các con số gần đây nhất chỉ ra rằng có gần 1 triệu người tự tử mỗi năm. Ai bị ảnh hưởng nhiều nhất? Các rối loạn tâm tầm đang ngày càng trở nên phổ biến ở các nước đang phát triển. Nguyên nhân là do các điều kiện nghèo khổ kéo dài (thiếu điều kiện giáo dục, ăn ở, triển vọng công ăn, việc làm, công việc quá tải), các thay đổi nhanh chóng về kinh tế xã hội, xung đột chính trị và thiên tai. Tuy nhiên, hơn 50% các nước phát triển không cung cấp bất cứ sự chăm sóc tại cộng đồng nào cho những người bị rối loạn tâm thần . Kết quả là hơn 75% người bị rối loạn trầm cảm tại các nước đang phát triển không được chữa trị thỏa đáng. Tình hình tại Việt Nam thế nào? Sức khỏe tâm thần ở Việt Nam không nằm ngoài tình hình chung của toàn cầu. Kết quả điều tra quốc gia năm 1999-2000 cho thấy tỷ lệ mắc 10 bệnh tâm thần phổ biến là 15%. Trong năm 2003 nghiên cứu "Những cuộc đời trẻ thơ" cho thấy tỷ lệ rối loạn tâm thần ở học sinh tiểu học là 20%. Gần đây một số nghiên cứu ở quy mô nhỏ hơn cho thấy tỷ lệ rối loạn tâm thần khoảng 20-30% . Việt Nam đang làm gì? Chính phủ Việt Nam đã có những nỗ lực đáng kể trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần. Chương trình Mục tiêu Quốc gia (chương trình ưu tiên hàng đầu) về sức khỏe tâm thần được hình thành năm 1999. Chương trình đã tập trung vào xây dựng"mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng". Cho đến nay mô hình đã bao phủ trên toàn 64 tỉnh thành với gần 40% xã/phường của Việt Nam. Nhờ có mô hình này những người bị tâm thần phân liệt và động kinh đã được quản lý tại cộng đồng và sự miệt thị đã được giảm bớt. Điều này đóng góp phần rất lớn trong việc giảm đau khổ và vất vả cho cả bệnh nhân và gia đình họ. Có thiếu sót gì trong mô hình này không? Các bệnh tâm thần khác – đặc biệt là trầm cảm – chưa được quản lý trong mô hình. Điều này có nghĩa là những người mắc những bệnh này không nhận được sự chăm sóc và điều trị đầy đủ tại cộng đồng thậm chí tại các cơ sở y tế. Hơn nữa, khái niệm về rối loạn tâm thần – tình trạng ban đầu của bệnh tâm thần chưa được nhận thức đầy đủ. Kết quả là các vấn đề về sức khỏe tâm thần chỉ được xem như là các vấn đề của ngành y tế và chương trình sức khỏe tâm thần hiện nay có xu hướng chú trọng vào khía cạnh lâm sàng hơn là phát hiện sớm và phòng ngừa bệnh phát sinh với sự tham gia của các ban ngành khác và của toàn xã hội. Hoạt động khám chữa bệnh tại các cơ sở y tế đã được cải thiện từ khi có Chương trình Mục tiêu Quốc gia về sức khỏe tâm thần. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn như mạng lưới chưa hoàn thiện, thiếu nhân lực, thuốc men và trang thiết bị. Chi phí để điều trị các rối loạn tâm thần cũng khá cao do bản chất kinh niên của bệnh. Câu trả lời là gì? Thay vì điều trị, chăm sóc tại các bệnh viện chuyên khoa tâm thần lớn, WHO khuyến khích tất cả các quốc gia lồng ghép sức khỏe tâm thần vào chăm sóc sức khỏe ban đầu, cung cấp điều trị, chăm sóc sức khỏe tâm thần tại các bệnh viện đa khoa và phát triển các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng. Đồng thời, các chính sách sức khỏe tâm thần quốc gia không nên chỉ đơn thuần quan tâm tới các rối loạn sức khỏe tâm thần mà nên phát hiện và khắc phục các vấn đề rộng hơn để tăng cường sức khỏe tâm thần. Những vấn đề này bao gồm các yếu tố kinh tế xã hội và môi trường như đã nói ở trên, cũng như là các hành vi của cá nhân. Yêu cầu này đòi hỏi lồng ghép nâng cao sức khỏe tâm thần vào các chính sách và chương trình của các ban, ngành của nhà nước và tư nhân, bao gồm giáo dục, lao động, tư pháp, giao thông, môi trường, nhà ở vàphúc lợi, cũng như ngành y tế. Tổ chức Y tế Thế giới đang làm gì? Tổ chức Y tế Thế Giới (WHO) đã và đang hỗ trợ chương trình sức khỏe tâm thần ở Việt Nam trong nhiều năm. Hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của WHO tập trung vào việc tăng cường hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần, cải thiện mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng và thực hiện giải pháp lồng ghép phòng chống các bệnh không lây nhiễm (NCDs) bao gồm các rối loạn tâm thần. WHO đã giúp đỡ Việt Nam xây dựng các hướng dẫn lâm sàng quốc gia và tổ chức tập huấn cho một số lượng lớn các cán bộ y tế để nâng cao kiến thức và thực hành về các vấn đề sức khỏe tâm thần. WHO cũng hỗ trợ đánh giá mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng. Những kết quả này sẽ giúp cho việc sửa đổi mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần đáp ứng với các khuyến nghị của WHO. Điều này có nghĩa là các rối loạn tâm thần khác ngoài bệnh tâm thần phân liệt và bệnh động kinh sẽ được đưa vào mô hình và các hoạt động can thiệp khác như tuyền truyền giáo dục sức khỏe và phát hiện sớm sẽ được nâng cao. Thông điệp cho Ngày Sức khỏe Tâm thần năm nay là gi? Trên toàn thế giới, sức khỏe tâm thần thường gắn liền với những kỳ thị và phân biệt đối xử nặng nề. Nhưng sức khỏe tâm thần và bệnh tâm thần là một phần của mỗi quốc gia, mỗi nền văn hóa, độ tuổi và điều kiện kinh tế xã hội. Thông điệp cho Ngày Sức khỏe tâm thần năm nay là "Hãy làm cho Sức khỏe tâm thần là một ưu tiên toàn cầu: Tăng cường các dịch vụ thông qua hành động và sự ủng hộ tích cực của từng cá nhân". Chủ đề này xuất phát từ quan điểm cho rằng cách tốt nhất để tạo ra sự thay đổi là thông qua hành động và sự ủng hộ cụ thể của từng cộng đồng trên thế giới và mỗi người trong chúng ta có quyền và có khả năng tạo ra một thế giới khác cho điều trị, chăm sóc và năng cao sức khỏe tâm thần. Đề nghị các bạn hãy đừng là một phần của vấn đề này mà hãy là một phần của giáp pháp cho vấn đề đó. Thông tin cần biết - Sức khỏe tâm thần
Roma, ngày 13 tháng 7 năm 2020 - Một nghiên cứu thường niên do Liên Hợp Quốc thực hiện đã phát hiện ngày càng có nhiều người rơi vào tình trạng thiếu ăn. Trong 5 năm qua, hàng chục triệu người đã gia nhập nhóm đối tượng bị suy dinh dưỡng kinh niên và nhiều quốc gia trên thế giới tiếp tục phải vật lộn chống chọi với các hình thức của suy dinh dưỡng. Báo cáo mới nhất về Tình trạng An ninh Lương thực và Dinh dưỡng trên thế giới xuất bản ngày hôm nay ước tính có khoảng 690 triệu người rơi vào tình trạng thiếu ăn trong năm 2019 - tăng thêm 10 triệu người so với năm 2018 và thêm gần 60 triệu người trong vòng 5 năm. Chi phí cao và khả năng chi trả bữa ăn thấp đồng nghĩa với việc hàng tỷ người không có bữa ăn lành mạnh hoặc đầy đủ chất dinh dưỡng. Tình trạng thiếu ăn hoành hành nhiều nhất ở châu Á, nhưng lan ra với tốc độ nhanh nhất tại châu Phi. Theo dự đoán của báo cáo, đại dịch COVID-10 có thể đẩy thêm 130 triệu người trên khắp hành tinh rơi vào tình trạng thiếu ăn kinh niên vào cuối năm 2020. (Tình trạng bùng phát nạn đói trầm trọng trong bối cảnh đại dịch có thể làm con số này leo thang hơn nữa.) Báo cáo Tình hình An ninh Lương thực và Dinh dưỡng trên thế giới là nghiên cứu toàn cầu đáng tin cậy nhất theo dõi tiến trình hướng tới mục tiêu xóa bỏ nạn đói và tình trạng suy dinh dưỡng. Nghiên cứu được đồng thực hiện bởi Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế (IFAD), Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Trong phần Lời mở đầu, lãnh đạo của năm cơ quan trên[i] cảnh báo rằng “đã 5 năm kể từ khi thế giới cam kết chấm dứt nạn đói, mất an ninh lương thực và tất cả các hình thức suy dinh dưỡng, vậy mà chúng ta vẫn chưa đi đúng hướng để đạt được mục tiêu này vào năm 2030.” Các số liệu về tình trạng thiếu ăn Trong báo cáo này, các cập nhật dữ liệu quan trọng của Trung Quốc và các quốc gia đông dân khác[ii] đã làm giảm đáng kể ước tính tổng số người phải chịu cảnh đói ăn trên thế giới, xuống còn 690 triệu người. Tuy nhiên, không có sự thay đổi nào về xu hướng. Xem xét lại toàn bộ chuỗi số liệu về tình trạng thiếu ăn từ năm 2000 cho thấy kết luận vẫn như trước: sau khi giảm dần trong nhiều thập kỷ, tình trạng đói ăn kinh niên bắt đầu tăng trở lại vào năm 2014 và vẫn đang trên đà gia tăng. Châu Á vẫn là nơi có số lượng người suy dinh dưỡng lớn nhất (381 triệu người). Đứng thứ hai là châu Phi (250 triệu người), tiếp theo sau là châu Mỹ Latinh và vùng Caribê (48 triệu người). Mức độ phổ biến của tình trạng suy dinh dưỡng trên toàn cầu - hay tổng tỷ lệ người rơi vào tình trạng đói ăn - thay đổi rất ít chỉ ở mức 8,9%, nhưng con số tuyệt đối lại tăng lên kể từ năm 2014. Điều này có nghĩa là trong 5 năm qua, tình trạng thiếu ăn đã tăng lên cùng với sự phát triển của dân số toàn cầu. Số liệu cũng cho thấy một sự khác biệt rất lớn giữa các khu vực: Theo tỷ lệ phần trăm, châu Phi là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất và có thể còn nghiêm trọng hơn trong tương lai, với 19,1% dân số bị suy dinh dưỡng. Con số này gấp đôi tỷ lệ ở châu Á (8,3%) cũng như châu Mỹ Latinh và vùng Caribê (7,4%). Theo xu hướng hiện nay, đến năm 2030, hơn một nửa dân số bị đói kinh niên trên thế giới sẽ là người dân châu Phi. Gánh nặng từ đại dịch Trong khi tiến trình xóa đói bị đình trệ, đại dịch COVID-19 càng làm trầm trọng thêm những điểm yếu và thiếu sót trong hệ thống lương thực toàn cầu - ở đây được hiểu là tất cả các hoạt động và quy trình ảnh hưởng đến việc sản xuất, phân phối và tiêu thụ lương thực, thực phẩm. Dù hiện giờ còn quá sớm để đánh giá toàn bộ tác động của lệnh phong tỏa và các biện pháp kiểm soát dịch bệnh khác, báo cáo ước tính rằng ít nhất có thêm 83 triệu người, và có khả năng lên tới 132 triệu người, có thể rơi vào tình trạng đói ăn trong năm 2020 do hậu quả của suy thoái kinh tế vì COVID-19.[iii] Việc này càng làm cho khả năng đạt được Mục tiêu Phát triển Bền vững số 2 (Xóa đói) bị nghi ngờ. Chế độ ăn uống không lành mạnh, mất an ninh lương thực và suy dinh dưỡng Việc khắc phục nạn đói và suy dinh dưỡng dưới mọi hình thức (bao gồm suy dinh dưỡng, thiếu vi chất dinh dưỡng, thừa cân và béo phì) không chỉ dừng lại ở việc đảm bảo có đủ thức ăn để tồn tại: những gì mọi người ăn - và đặc biệt là những gì trẻ em ăn - cũng cần phải đảm bảo đủ chất dinh dưỡng. Tuy nhiên, một trở ngại chính đối với vấn đề này là việc các thực phẩm dinh dưỡng có giá thành cao và một số lượng lớn các gia đình không đủ điều kiện chi trả cho chế độ ăn uống dinh dưỡng. Theo bằng chứng từ báo cáo, thực đơn ăn uống lành mạnh có chi phí cao hơn rất nhiều so với mức 1,90 Đô-la Mỹ/ngày, ngưỡng chuẩn nghèo của thế giới. Điều này có nghĩa là một chế độ ăn uống lành mạnh rẻ nhất cũng có giá đắt gấp năm lần so với việc chỉ làm no bụng bằng tinh bột. Thực phẩm bơ sữa giàu dinh dưỡng, rau quả và thức ăn giàu đạm (nguồn thực vật và động vật) là những nhóm thực phẩm đắt đỏ nhất trên toàn cầu. Ước tính mới đây nhất cho thấy có tới hơn 3 tỷ người không có khả năng chi trả cho một chế độ ăn uống lành mạnh. Dù khu vực nào cũng tồn tại tình trạng này, thậm chí cả Bắc Mỹ và châu Âu, nhưng có tới 57% dân số vùng châu Phi hạ Sahara và Nam Á phải sống trong tình trạng trên. Điều này khiến cho cuộc đua chấm dứt tình trạng suy dinh dưỡng phần nào bị cản trở. Theo báo cáo, trong năm 2019, khoảng một phần tư đến một phần ba trẻ em dưới năm tuổi (191 triệu trẻ em) bị suy dinh dưỡng thể thấp còi hoặc gầy còm - tức là quá thấp hoặc quá gầy. Ngoài ra, 38 triệu trẻ em dưới năm tuổi khác bị thừa cân. Trong khi đó, đối với người lớn, béo phì đang trở thành một đại dịch toàn cầu theo đúng nghĩa. Kêu gọi hành động Báo cáo lập luận rằng một khi các cân nhắc về tính bền vững được đưa vào, sự chuyển hướng tới chế độ ăn uống lành mạnh trên bình diện toàn cầu sẽ giúp chúng ta vừa không quay trở lại tình trạng đói nghèo mà vừa tiết kiệm khoản chi phí rất lớn. Báo cáo tính toán sự chuyển đổi như vậy sẽ giúp bù đắp gần như hoàn toàn chi phí y tế liên quan đến chế độ ăn uống không lành mạnh, ước tính có thể lên tới 1,3 ngàn tỷ Đô-la Mỹ/năm vào năm 2030; trong khi đó, các chi phí xã hội liên quan đến chế độ ăn uống như phát thải khí nhà kính, ước tính khoảng 1,7 ngàn tỷ Đô-la Mỹ, có thể được giảm đi tới ba phần tư.[iv] Báo cáo kêu gọi một sự chuyển đổi trong hệ thống lương thực, thực phẩm để cắt giảm chi phí cho thực phẩm dinh dưỡng và tăng khả năng chi trả cho các chế độ ăn uống lành mạnh. Mặc dù các giải pháp cụ thể có thể khác nhau giữa các quốc gia, hoặc khác nhau ngay trong một quốc gia, câu trả lời chung nằm ở các biện pháp can thiệp vào toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm, vào môi trường thực phẩm và vào nền kinh tế chính trị hình thành nên các chính sách thương mại, chi tiêu công và đầu tư. Nghiên cứu kêu gọi các chính phủ đưa dinh dưỡng làm xu thế chủ đạo trong phương pháp tiếp cận nông nghiệp; nghiên cứu để cắt giảm các yếu tố làm gia tăng chi phí trong sản xuất, lưu trữ, vận chuyển, phân phối và tiếp thị lương thực, thực phẩm - thông qua việc giảm bớt thiếu hiệu quả, mất mát và lãng phí thực phẩm; hỗ trợ các nhà sản xuất quy mô nhỏ tại địa phương nuôi trồng và bán nhiều thực phẩm dinh dưỡng hơn, đồng thời đảm bảo họ có thể tiếp cận thị trường; ưu tiên dinh dưỡng cho trẻ em là nhóm có nhu cầu lớn nhất; đẩy mạnh thay đổi hành vi thông qua giáo dục và truyền thông; và đặt dinh dưỡng làm nền tảng trong các hệ thống bảo trợ xã hội quốc gia và chiến lược đầu tư. Lãnh đạo của năm cơ quan Liên Hợp Quốc tham gia thực hiện Báo cáo Tình hình An ninh Lương thực và Dinh dưỡng trên thế giới tuyên bố cam kết của mình hỗ trợ công cuộc chuyển mình trọng đại này, đảm bảo sự chuyển đổi sẽ mở ra “con đường bền vững, cho mọi người và cho toàn thế giới”. Toàn văn báo cáo và báo cáo tóm tắt (tiếng Anh): http://www.fao.org/publications/sofi/en/ Cần thêm thông tin, mời liên hệ :
[i] Đại diện FAO – Qu Dongyu, Tổng Giám đốc; đại diện IFAD – Gilbert F. Houngbo, Chủ tịch; đại diện UNICEF – Henrietta H. Fore, Giám đốc Điều hành; đại diện WFP – David Beasley, Giám đốc Điều hành; đại diện WHO – Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc. [ii] Cập nhật thông số chính, đo lường sự bất cân xứng về lượng thực phẩm tiêu thụ trong các xã hội, được thực hiện ở 13 quốc gia với tổng dân số gần chạm mốc 2,5 tỷ người: Băng-la-đét, Trung Quốc, Cô-lôm-bi-a, Ê-cu-a-đo, Ê-ti-ô-pi-a, Mê-hi-cô, Mông Cổ, Mô-dăm-bích, Ni-giê-ri-a, Pa-ki-xtan, Pê-ru, Xu-đăng và Thái Lan. Đặc biệt, quy mô dân số của Trung Quốc đã có tác động đơn lẻ lớn nhất lên con số thống kê toàn cầu. [iii] Con số này dao động tương ứng với dự đoán gần đây nhất về việc GDP toàn cầu sẽ sụt giảm từ 4,9 đến 10%. [iv] Báo cáo phân tích “chi phí chìm” của chế độ dinh dưỡng không lành mạnh và các giải pháp mô hình liên quan đến bốn chế độ dinh dưỡng thay thế: ăn chay bán phần, chỉ ăn cá và hải sản, ăn chay và ăn chay thuần. Báo cáo cũng thừa nhận rằng một số quốc gia nghèo hơn có lẽ cần tăng lượng phát thải các-bon để giúp họ đạt được các chỉ tiêu dinh dưỡng. (Điều ngược lại cũng đúng đối với các quốc gia giàu có hơn). |
