Trả lời Nguyễn Ái Quốc không chỉ là vị lãnh tụ cách mạng vĩ đại của cách mạng Việt Nam mà còn là một tác gia văn học lớn của văn học Việt Nam hiện đại. - Truyện ngắn "Vi hành" được Người viết vào năm 1923, khi đang hoạt động cách mạng ở Pháp. Nhân chuyến đi của của vuaKhải Định sang Pháp dự Đấu xảo thuộc địa ở Mác xây. Sự ngu *** lốlăng của tên vua bù nhìn vô dụng,sự thâm độc, tàn bạo mất nhân quyền của thực dân Pháp, đó là những nội dung được tác giả khắc học sâu sắc trong tác phẩm văn học thông qua nghệ thuật trào phúng. 2. Nghệ thuật trào phúng trong văn học: - Nghệ thuật trào phúng luôn hướng tới việc tạo ra tiếng cười châm biếm, đả kích với đối tượng trào phúng - đối tượng trào phúng thường là cái xấu, cái vô dụng, không có giá trị của con người hay văn học. Tiếng cười trào phúng vì thế luôn là vũ khí sắc bén để đấu tranh với kẻ thù. - Trong truyện ngắn "Vi hành", đối tượng trào phúng chính là tênvua bù nhìn Khải Định ngu ***, hèn nhát và lố lăng; là thực dân Pháp với chính sách khai thác thuộc địa tàn bạo, sự vi phạm nhân quyền đối với người Việt Nam yêu nước ngay trên đất Pháp. Tác giả Nguyễn Ái Quốc đã sử dụng những bút pháp trào phúng độc đáo, linh hoạt và đa dạng từ cách nói ngược, những cách chơi chữ thâm thúy, những câu hỏi giả định chua chát... đến việc sử dụng những bút pháp hiện đại rất được người Pháp bấygiờ ưa chuộng như: viết thư, xây dựng tình huống... Có thể đề cập đến hai bình diện chính sau đây trong nghệ thuật trào phúng của"Vi hành". 2.1. Nghệ thuật xây dựng tình huống: - Tiếng cười trào phúng đã xuất hiện ngay trong tình huống nhầmlẫn vừa trớ trêu vừa độc đáo của"Vi hành" - đó là việc một đôi thanh niên người Pháp lầm tưởngNguyễn Ái Quốc là vua Khải Định đi vi hành. Tình huống này đã đạt được những hiệu quả châm biếm sâu sắc: + Giữ được thái độ khách quan cho người kể chuyện khiến chân dung Khải Định hiện lên là do cách nhìn, cách đánh giá của người dân Pháp. + Tăng thêm tính châm biếm sâu sắc: dân Pháp là dân gần 200 năm không có vua nên một ông vua Phương Đông sẽ thành một thứ đồ cổ kỳ quái và lạc lõng, lại trong sự quan sát của những thanh niên Paris đang háo hức những trò giải trí mới lạ. Chính vì thế bộ dạng Khải Định càng trở nên hài hước, lố bịch hơn. Nhờ sự"nhầm lẫn" ấy mà tuy Khải Định không hề xuất hiện, chân dung hắn vẫn hiện ra chân thực, sống động từ trang phục, dáng điệu, ngoại hình, cho đến hành vi, hắn vẫn hiện nguyên hình là một tên vua bù nhìn ngu ***, lố lăng, hèn đớn, là một thằng hề đến mua vuicho dân Pháp, là một con rối chính trị của thực dân Pháp. - Cũng nhờ tình huống "nhầm lẫn" độc đáo, đối tượng trào phúng của "Vi hành" không chỉ dừng ở Khải Định. Tác giả đã nhân sự "nhầm lẫn" của đôi thanhniên mà liên tưởng tới cái gọi là"nhầm lẫn" của chính phủ Pháp, mật thám Pháp, tố cáo những hành vi vi phạm nhân quyền của Pháp với những người Việt Nam yêu nước ngay trên đất Pháp. 2. 2. Dùng hình thức viết thư - Hình thức viết thư mang tính chất tự do phóng túng giúp tác giả có thể chuyển giọng, chuyển cảnh linh hoạt, có thể bộc lộ cảm xúc, có thể liên tưởng từ chuyện này sang chuyện khác, từ đối tượng này sang đối tượng khác. Sau mỗi lần liên tưởng, sự hèn đớn vô dụng và nhân cách đê tiệncủa Khải Định lại hiện rõ hơn. - Hình thức viết thư được sử dụngsáng tạo giúp tác giả đả kích châm biếm cùng lúc nhiều đối tượng, ở nhiều phía bằng những giọng điệu, tạo tính hài hước đặc biệt hấp dẫn - đó là việc đặt những câu hỏi giả định, là cách nói ngược, là cách sử dụng một hệ thống ngôn ngữ sắc sảo, linh hoạt đầy biến hóa, đặc biệt giàu tính đả kích, giễu cợt. Truyện Vi hành là một chuỗi những làn roi quất vào Khải Định và nhà cầm quyền thực dân Pháp đang dùng y làm quảng cáo; những làn roi này thấm thía, không phải bởi đao to búa lớn, mà vì điểm nhẹ, nhưng trúng huyệt. Tác giả tha hồ nhạo một cách ngộ nghĩnh đồng thời rất đau cái nhố nhăng và tác dụng giải trí của tên vua bù nhìn, bằng cách như chỉ ghi lại những lời nghe lỏm được giữa đường giữa đôi trai gái chuyện trò tẩn mẩn… Nào là “ở trường đua, lúng ta lúng túng hơn cơ, có cả cái chụp đèn chụp lên cái đầu quấn khăn”; nào là “còn làm mình bật cười hơn nữa cơ, lúc đeo lên người đủ cả chỗ lụa là, đủ cả bộ hạt cườm” ! Từ giả định rằng bản thân bị tưởng lầm là Khải Định “vi hành” để giễu trực diện và “khách quan” như thế, tác giả chuyển sang giả định rằng Khải Định cũng có thể vi hành thật để đi ăn chơi đàng điếm – “tiện việc riêng” – tạo nên một cảnh huống khác để mỉa, thật vừa vui lại vừa sâu cái lạc hậu và cái ngu si của tên bù nhìn đi đôi với cái trắng trợn của lũ bóc lột : Khải Định vi hành để làm gì vậy ? “Phải chăng là ngài muốn biết dân Pháp, dưới quyền ngự trị của bạn ngài là A-lếch-xăng Đệ nhấtcó được sung sướng, có được uống nhiều rượu và được hút nhiều thuốc phiện, bằng dân Nam, dưới quyền ngự trị của ngài, hay không ?”. Thật là bất ngờ và thật là tuyệt diệu cách đả kích chính sách thuế má và ngu dân trung cổ trắng trợn của thực dân, bằng cách gán cho tên vua An Nam ngu dốt một kiểu nghĩ ngây ngô, hoàn toàn vô giác trước cái lạc hậu, như thế ! Từ bất ngờ này sang bất ngờ khác: từ giả định rằng Khải Định có thể vi hành, mà đã vi hành thì dễ lẫn lộn, tác giả có nụ cười mới để tố cáo tên bù nhìn, không phải chỉ bị người Pháp khinh mà còn bị người Việt Nam ghét ; bằng chứng là nhà chức trách phải cho mật thám bám sát Việt kiều – trong đó có chính tác giả – thời gian “ngự giá tuần du” ở Pháp: “Cái vui nhất là ngay đến Chính phủ cũng chẳng nhận ra được khách thật của mình nữa, và để chắc chắn khỏi thất thố trong nhiệm vụ tiếp tân, Chính phủ bèn đối đãi với tất cả mọi người An Nam vào hàng vua chúa và phái tuỳ tùng đi hộ giá tuốt !”. ý hay đột ngột tiếp theo ý hay đột ngột, liên hồi, thật hợp đề “vi hành”; cái lạ là tác giả luôn luôn có được ý mới, cái lạ cũng lại là văn viết bố trí liên tục mà không gượng, mua vui liên tiếp mà không nhàm… |
