Nhiều người đã tỏ ra "thắc mắc" về danh xưng của Sữa ong chúa trong ngôn ngữ Việt Nam. Bởi vì họ nghĩ rằng con Ong chúa là loài "côn trùng" thì làm sao có sữa được. SỮA ONG CHÚA LÀ GÌ? Sữa ong chúa thực ra là "thức ăn" nuôi Ong chúa do ong thợ nhả ra từ trong tuyến họng của nó chứ không phải là sữa của con Ong chúa. SAU ĐÂY LÀ SỰ TRÌNH BÀY VỀ CẤU TẠO SỮA ONG CHÚA: Trong mỗi tổ ong có hàng ngàn con Ong thợ nhưng chỉ có duy nhất 01 con Ong chúa. Cơ thể con Ong chúa to gấp 1,5 lần con Ong thợ. Mỗi ngày con Ong chúa có thể đẻ ra từ 500 - 2000 trứng, con Ong chúa thường quay đuôi và đẻ trứng trong ổ Ong.  Ong chúa to gấp 1,5 lần Ong thợ Ong chúa đẻ trứng trong ổ Ong Cuộc đời của loài Ong bắt đầu bằng trứng Ong, sau đó chuyển qua ấu trùng rồi thành con nhộng, để rồi sau cùng trở thành con Ong. Trứng sau khi để được 03 ngày sẽ biến thành 01 ấu trùng nhỏ xíu, sau đó ấu trùng được con Ong thơ cho ăn suốt 06 ngày liền, nhờ vậy ấu trùng to trở nên gấp mấy trăm lần so với ban đầu. Sau đó ấu trùng trở nên thành con nhộng và cuối cùng là con Ong. Xem bảng quá trình phát triển của con Ong sau đây, để thấy sự khác biệt của con Ong Chúa và Ong thợ. Ấu trùng được chọn để biến thành Ong chúa được cho ăn Sữa ong chúa 06 ngày liền để rồi chỉ 16 ngày sau khi đẻ nó phát triển thành 01 con Ong chúa. Sau đó Ong chúa tiếp tục được ăn Sữa Ong chúa suốt đời nhờ vậy nó sống lâu được 6-7 năm. Trong khi đó Ấu trùng để trở thành con Ong thợ chỉ được cho ăn Sữa ong chúa có 03 ngày đầu, rồi chuyển qua ăn mật ong và phấn hoa 03 ngày kế đó. Vì ăn ít Sữa ong chúa cho nên 21 ngày sau khi đẻ, nó phát triển thành con Ong thợ. Con Ong thợ chỉ được ăn mật ong và phấn hoa đến suốt đời nên nó sống trung bình khoảng 2-3 tháng thì chết. Qua sự so sánh vừa rồi cho chúng ta thấy, tuy rằng cùng là một loài trứng giống nhau, cùng là một loài ấu trùng giống nhau, nhưng nếu ấu trùng nào được cho ăn Sữa Ong chúa 06 ngày thay vì 03 ngày thì sẽ trở thành Ong chúa và bởi vì nó được ăn Sữa Ong chúa đến suốt đời nên tuổi thọ của nó cao gấp mấy chục lần tuổi thọ con Ong thợ. Qua phân tích và thí nghiệm lâm sàng do các nhà khoa học trên thế giới thực hiện, thì người ta phát hiện ra rằng loại thức ăn này là một thức ăn vô giá do thiên nhiên ban tặng. Nhờ ăn “thức ăn đặc biệt này”mà Ong chúa có thể sống lâu hơn các Ong thợ gấp mấy chục lần và to 1,5 lần ong thợ. Theo các nghiên cứu cho thấy, khi các ấu trùng được chọn lựa để trở thành Ong chúa, thì các Ong thợ sẽ tạo ra những ổ Ong lớn hơn các ổ Ong của Ong thợ. Những ổ Ong lớn dành cho Ong chúa được gọi là ổ Ong chúa, trong ngành nuôi ong gọi là Mũ Chúa, tiếng anh gọi là Queen Cell, sẽ được Ong thợ nhã Sữa ong chúa đầy vào đó để ấu trùng có đủ Sữa Ong chúa ăn tối thiểu 06 ngày liền. Ổ ong chúa hoặc Mũ chúa (Queen Cell) Tại sao có nhiều Sữa Ong chúa vậy? Trong những tổ Ong thiên nhiên hoặc những tổ Ong nuôi để lấy mật thì số lượng ổ Ong chúa có rất ít khoảng 5-10 cái mỗi năm. Và vì vậy số Sữa ong chúa lấy được từ những ổ Ong chúa này chỉ có khoảng 5-10 gram mỗi năm mà thôi. Trong khi đó những tổ ong nuôi để khai thác Sữa Ong chúa có thể sản xuất ra khoảng 2-3kg Sữa ong chúa mỗi năm. Bởi vì loài người đã kiếm được cách lừa gạt Ong thợ khiến cho chúng phải nhả đầy Sữa ong chúa vào các ổ Ong chúa giả suốt ngày này qua ngày kia. Công việc vừa giới thiệu (như: chọn giống, mua ong, tìm chỗ đặt ong, quản lý đàn ong ban đầu…) chỉ là công việc bước đầu nhằm nhanh chóng có đàn ong mật giống để nuôi. Muốn nuôi ong có hiệu quả và làm chủ được đàn ong, phải có hiểu biết đầy đủ về đời sống, tổ chức và hoạt động của đàn ong mật.1. Đời sống của ong mật Ong mật cũng như kiến, mối…là côn trùng sống thành xã hội. Cái khác, ong mật đã là một kiểu xã hội đa hình thái có tổ chức cao. Tính đa hình thái thể hiện ở chỗ trong tổ ong xuất hiện 3 loại thành viên. Các thành viên có cấu tạo và chức phận khác nhau nhưng lại có liên quan chặt chẽ với nhau. Nếu một vài cá thể bị tách khỏi đàn sẽ không sống nổi. Các thành viên đó là: Ong chúa: có màu sẫm, lớn hơn ong thợ và đặc biệt có phần bụng phát triển và kéo dài. Đó là thành viên duy nhất có chức năng sinh sản, không thể thiếu được với sự sống còn của đàn ong. Ong chúa gặp điều kiện thuận lợi mỗi ngày có thể đẻ tới trên dưới 1000 trứng, mỗi ngăn tổ 1 trứng, xếp thành vòng tròn xoáy trôn ốc từ giữa bánh tổ ra phía ngoài. Nếu ong chúa nào đẻ lỗ trỗ, đứt quãng thì chứng tỏ chúa đã già. “Chất chúa” do ong chúa tiết ra, được ong thợ phân đều đi các đàn, góp phần điều khiển đàn ong hoạt động về các mặt: -Kích thích ong thợ làm việc: thí dụ tổ ong đang mất chúa, nếu có chúa mới, lập tức sẽ hoạt động sôi nổi hẳn lên. – Kìm hãm sự phát triển buồng trứng của các ong thợ: ong thợ cũng nở ra từ trứng được thụ tinh như ong chúa nhưng thiếu buồng trứng. Chính “chất chúa”sẽ góp phần kìm hãm buồng trứng đó suốt đời. Ong thợ: có màu sáng và kích thước nhỏ hơn ong chúa nhưng có cánh và giác quan phát triển hơn. Đó là những ong cái phát triển không đầy đủ, nên không sinh đẻ được nhưng có khả năng thực hiện nhiều công việc hơn như: tiết sáp, xây tổ, nuôi ong chúa, nuôi ong non, lấy và chế biến phấn, mật, làm vệ sinh và bảo vệ tổ ong… Ong thợ là thành viên đông đảo nhất của tổ ong, có từ 10.000 đến 30.000 thậm chí 50000 cá thể ở mỗi tổ. Tuổi thọ ong thợ khoảng trên dưới 40 ngày tùy mùa. Thời gian có nguồn hoa, ong thợ phải lao động suốt ngày đêm, tuổi thọ của chúng bị rút ngắn. Ong đực: Có mầu sẫm, kích thước lớn nhưng chỉ thân to, còn bụng ngắn. Ong đực sinh ra từ những trứng không thụ tinh và chỉ xuất hiện khi đàn ong chuẩn bị thay thế chúa hay chia đàn. Ong đực không có khả năng lao động, chỉ có một nhiệm vụ duy nhất là thụ tinh cho ong chúa mà thôi. Hàng ngày, nếu thời tiết tốt, chúng thường bay ra khoảng 5 7 lần từ 9h sáng đến 15h chiều. Hết mùa gia phối (cuối xuân, cuối thu)ong đực không sinh ra tiếp nữa. Số còn lại chết dần mòn. Nếu thời tiết xấu hay thức ăn trong tổ kém thì ong đực bị ong thợ không cho ăn nữa, thậm chí xua đuổi chúng ra khỏi tổ. Sinh sản: Sau khi ra đời ong chúa mất khoảng 3 ngày để hoàn chỉnh bộ máy sinh sản rồi bắt đầu bay ra khỏi tổ để giao phối với ong đực. Từ ngày thứ 5 đến ngày thứ 7, ong chúa bay ra nhiều lần. Nhờ chất dẫn dụ sinh dục (feromon) do ong chúa tiết ra, chúng thu hút hàng trăm con vật bay theo. Gặp điều kiện thời tiết thích hợp, khoảng 6 – 8 ong đực suất sắt nhất được thụ tinh cho ong chúa. Số tinh trùng đó được giữ lại trong cơ thể ong chúa để dùng suốt đời. Sau đó, ong chúa có chửa khoảng hai đến ba ngày thì bắt đầu đẻ trúng. Phát triển: Tuy ong chúa đã thụ tinh nhưng chúng vẫn có thể đẻ ra 2 loại trứng . Trứng thụ tinh: nở ra ong thợ hay ong chúa đều phát triển từ cùng một loại trứng, chỉ khác nhau ở chỗ: Trứng nở ra ong chúa: trứng ấy được đẻ vào một loại lỗ được xây đặc biệt gọi là mũ chúa. Ấu trùng nở ra chỉ được nuôi bằng sữa chúa. Sau 5 ngày ở dạng ấu trùng và 8 ngày ở dạng nhộng (khi mũ chúa vít nắp) thì mũ trên nở ra ong chúa. Trứng nở ra ong thợ: trứng này đẻ vào lỗ tổ bình thường. Ấu trùng chỉ được 3 ngày ăn sữa chúa, 6 ngày ăn phấn mật và phải qua nhộng 12 ngày nữa (tất cả 21 ngày) mới nở ra ong thợ Riêng trứng nở ong đực: Đây là những trứng không thụ tinh và được đẻ trong loại lỗ tổ lớn hơn (xây riêng cho ong đực) qua giai đoạn ấu trùng 7 ngày ( chỉ 3 ngày đầu được nuôi sữa chúa) và 14 ngày giai đoạn nhộng sẽ nở ra ong đực (xem bảng so sánh dưới đây) 3. Hoạt động sống của đàn ong mật Hoạt động của tổ ong thực chất là hoạt động của ong thợ. Nguyên tắc điều khiển chủ yếu là các chức phận khác nhau ở ong thợ là hoạt động “theo lứa tuổi” nghĩa là “tuổi nào chức phận” ấy như sau: -Từ 1 – 3 ngày tuổi: Ong thợ mới chui ở lỗ tổ ra, còn non nớt, chỉ có nhiệm vụ dọn sạch lỗ tổ để chứa mật hoặc để cho ong chúa đẻ trứng. – Từ 3 – 5 ngày tuổi: Ong thợ nuôi ấu trùng tuổi lớn, đồng thời tiết ra sáp (nhờ một loại tuyến ở mặt bụng) và xây tổ. – Từ ngày 5 – 10 ngày tuổi: Ong thợ tiết sữa chúa để nuôi ấu trùng nhỏ tuổi. Cũng thời gian này, chúng dần hoàn thiện cánh và bắt đầu bay ra khỏi tổ để tập bay và bài tiết – Từ ngày 10 – 20 ngày tuổi: Ong thợ bắt đầu gánh vác trọng trách là bay đi lấy phấn mật (tiếp liệu) và chế biến mật ong trong tổ. – Trên 20 ngày tuổi: Ong thợ về già, sức yếu, được chuyển dần sang nhiệm vụ làm vệ sinh, canh gác và bảo vệ tổ.Nếu có sự cố bất thường như: chia đàn hay mất chúa một thời gian dài thì trong tổ xảy ra tình trạng thiếu ong thợ non (tức ít tuổi). Lúc ấy các chức phận trên có sự điều chỉnh sang các lứa tuổi kế cận để các công việc chủ yếu của đàn ong vẫn được thực hiện một cách đồng bộ. |
