Thoát vị đĩa đệm có nên bởi đau

1. Giải phẩu và chức năng của đĩa đệm.

Mỗi người bình thường có tổng cộng 23 đĩa đệm, đây là cấu trúc nằm xen kẽ giữa các đốt sống, có hình dạng như một thấu kính 2 mặt lồi. Cấu trức cơ bản gồm nhân đĩa đệm nằm giữa, hơi lệch về phía sau, mâm sụn và vòng sợi bao bọc ở ngoài, được giữ cố định bởi dây chằng dọc trước và dọc sau cột sống.

Đĩa đệm tạo nên khớp nối liên kết giữa các đốt sống giúp cột sống vận động linh hoạt, đặc biệt đĩa đệm có tính chất đàn hồi và khá chắc chắn, tác dụng như một giảm xóc giúp phân tán lực khi có tác động đè nén và vặn xoắn lên cột sống. uy nhiên do phải chịu tác động liên tục với tải trọng cơ thể, những tác động trong sinh hoạt, lao động, cùng với đó đĩa đệm được nuôi dưỡng khá kém chủ yếu bằng thẩm thấu. Chính vì vậy đĩa đệm sớm bị loạn dưỡng, thoái hóa và tổn thương, thường bắt đầu từ tuổi 20 và gây ra các bệnh lý liên quan đến đĩa đệm.

Hình 1: Đĩa đệm bình thường và đĩa đệm tổn thương thoát vị

2. Thoát vị đĩa đệm.

Thoát vị đĩa đệm là bệnh lý xảy ra khi nhân nhầy của đĩa đệm cột sống thoát ra khỏi vị trí bình thường trong vòng sợi gây chèn ép vào ống sống hoặc các rễ thần kinh. Tình trạng này thường là kết quả của sang chấn hoặc do đĩa đệm bị thoái hóa, nứt, rách. Tổn thương có thể xảy ra ở bất kỳ đoạn nào của cột sống. Trên thực tế, thường hay gặp tổn thương ở đoạn thắt lưng, gây ra hội chứng thắt lưng hay còn gọi là đau thần kinh tọa điển hình với các triệu chứng đau xuất phát từ cột sống thắt lưng, lan xuống mông đùi cẳng bàn chân, 95% nguyên nhân do thoát vị đĩa đệm). Theo thống kê của Bộ Y tế thoát vị đĩa đệm ở nước ta hiện có tỷ lệ khá cao, có đến 30% dân số bị thoát vị đĩa đệm, thường trong độ tuổi 30 – 55 tuổi và đang có xu hướng trẻ hóa. Do nhiều người phát hiện bệnh muộn và điều trị không đúng cách để bệnh tái phát nhiều lần làm cho bệnh nặng hơn gây ảnh hưởng nặng nề đến khả năng lao động. Chính vì vậy người bệnh cần nhận biết các triệu chứng của thoát vị đĩa đệm để có hướng xử trí hiệu quả, tránh gây hậu quả đáng tiếc.

3. Các dấu hiệu của bệnh lý thoát vị đĩa đệm thắt lưng:

a. Các dấu hiệu lâm sàng: - Bệnh thường xuất hiện sau một chấn thương hay gắng sức của cột sống, hoặc bệnh nhân tiền sử có yếu tố nguy cơ và đau thắt lưng tái phát nhiều lần. - Tiến triển: Bệnh thường diễn triển theo 2 giai đoạn: + Giai đoạn đau cấp: Là giai đoạn đau lưng cấp xuất hiện sau một chấn thương hay gắng sức. Về sau mỗi khi có những gắng sức tương tự thì đau lại tái phát. Trong giai đoạn này có thể có những biến đổi của vòng sợi lồi ra sau, hoặc toàn bộ đĩa đệm lồi ra sau mà vòng sợi không bị tổn thương.

+ Giai đoạn chèn ép rễ: Đã có những biểu hiện của kích thích hay chèn ép rễ thần kinh, xuất hiện các triệu chứng của hội chứng rễ: Đau lan xuống chân, đau tăng khi đứng, đi lại, ho hắt hơi, rặn… nằm nghỉ thì đỡ đau. Ở giai đoạn này vòng sợi đã bị đứt một phần hay toàn bộ nhân nhầy bị tụt ra phía sau (thoát vị sau hoặc sau bên), nhân nhầy chuyển dịch gây ra chèn ép rễ. Đồng thời những thay đổi thứ phát của thoát vị đĩa đệm như: Phù nề các mô xung quanh, ứ đọng tĩnh mạch, sự viêm dính… làm cho triệu chứng bệnh tăng lên.

Theo Saporta (1970), trên lâm sàng nghĩ đến thoát vị đĩa đệm nếu có 4 triệu chứng trở lên trong số 6 triệu chứng sau: (1) Có yếu tố chấn thương. (2) Đau cột sống thắt lưng lan theo rễ, dây thần kinh hông to.( Đau theo dải da do rễ thần kinh bị tổn thương phân bố (ví dụ: tổn thương rễ L5 sẽ tê hoặc đau dọc mặt sau đùi tới trước ngoài cẳng chân, ra mắt cá ngoài, đi qua mu bàn chân tới ngón cái; hoặc tổn thương rễ S1 sẽ đau dọc mặt sau đùi, cẳng chân, tới gót chân, gầm bàn chân ra mé ngoài bàn chân tới các ngón 3 – 5) (3) Đau tăng khi ho, hắt hơi, rặn. (4) Có tư thế giảm đau: (Nghiêng người về một bên để giảm đau làm cột sống bị vẹo) (5) Có dấu hiệu chuông bấm. (Ấn các điểm đau cạnh sống làm cho bệnh nhân có cảm giác đau lan dọc theo đường đi của dây thần kinh hông to cùng bên xuống dưới chân.) (6) Dấu hiện Lasègue (+). (Bệnh nhân nằm ngữa, 2 chân duỗi thẳng nâng cao một chân bệnh nhân (luôn ở tư thế duỗi thẳng) lên khỏi mặt giường (hướng tới 90o), sẽ gây căng đau dọc mặt sau chân)

b. Chẩn đoán hình ảnh

Chụp cộng hưởng từ được coi là phương pháp chẩn đoán hình ảnh hiện đại, có độ tin cậy nhất trong chẩn đoán các bệnh lý thoát vị đĩa đệm. Trên các phim cộng hưởng từ có thể xác định chính xác vị trí, số tầng thoát vị, hình thái thoát vị (trung tâm, cạnh trung tâm và lỗ ghép).

Hình 2: Hình ảnh thoát vị đĩa đệm trên phim chụp cộng hưởng từ

- Chụp cắt lớp vi tính kết hợp với chụp bao rễ cản quang Được chỉ định cho các trường hợp nghi ngờ thoát vị đĩa đệm mà người bệnh không thể chụp được cộng hưởng từ (Do có dị vật kim loại trong cơ thể mà không thể loại bỏ). Chụp cắt lớp vi tính kết hợp chụp bao rễ cản quang có thể cho phép xác định chính xác vị trí, mức độ chèn ép của thoát vị đĩa đệm với độ nhạy cao. Một điều cần ghi nhớ là mỗi triệu chứng có thể là biểu hiện của rất nhiều bệnh khác nhau cho nên tốt nhất vẫn phải được thăm khám và tư vấn cụ thể từ chuyên gia.

Được sự hổ trợ của các chuyên gia đầu ngành về thần kinh cột sống trên cả nước, hiện nay Bệnh viện 199 đã triển khai phẫu thuật các bệnh lý cột sống như thoát vị đĩa đệm, trượt, hẹp và chấn thương cột sống...Bệnh viện 199 được trang bị các phương tiện máy móc hiện đại hổ trợ hiệu quả cho khám phát hiện và điều trị các bệnh lý cột sống, một thế mạnh nữa của bệnh viện là chế độ tập luyện, phục hồi chức năng trước và sau phẫu thuật. Bệnh nhân được thăm khám tập luyện tại giường từ ngay sau phẫu thuật cho đến giai đoạn hồi phục bằng các trang thiết bị hổ trợ tiên tiến. Với đội ngũ nhân viên chuyên nghiệp, nhiệt tình khi đến với Bệnh viện 199 bệnh nhân sẽ được khám tư vấn và điều trị các bệnh lý về thần kinh cột sống đạt hiệu quả tốt nhất.

BS CKI. Nguyễn Văn Quốc
PTK Ngoại chấn thương và Y học thể thao – Bệnh viện 199

Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng gây ra sự chèn ép dây thần kinh cột sống, khiến cho bệnh nhân gặp nhiều đau đớn. Một số bài tập thể dục giúp ích cho người bệnh thoát vị đĩa đệm. Tuy nhiên một vài động tác lại khiến tình trạng bệnh trở nên trầm trọng hơn.

Những môn thể thao nên tập

Đi bộ: là bài tập rất thích hợp cho người bị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng. Đây là bài tập điều trị bệnh đau lưng, thoát vị đĩa đệm khá đơn giản và dễ thực hiện, bất kỳ ai cũng áp dụng được. Đều đặn hàng ngày, bệnh nhân có thể đi bộ 30 - 45 phút vào buổi sáng, chiều hoặc nếu có thời gian thì nên đi bộ cả 2 buổi. Ban đầu, người bệnh nên đi chậm, sau có thể đi nhanh hơn, bước chân nhanh nhưng nhẹ nhàng, dứt khoát.

Lưu ý: Điều chỉnh tư thế đúng khi đi bộ: Đầu thẳng hướng nhìn về phía trước, lưng thẳng, vai và cánh tay để thoải mái, đánh tay tự nhiên nhẹ nhàng.

Các bài tập yoga: có khả năng giúp ích cho người bị thoát vị đĩa đệm. Trong khi thực hiện các bài yoga, một số cơ sẽ được thư giãn và kéo căng ra, giúp thúc đẩy tính linh hoạt và đẩy lùi các vấn đề về cơ xương khớp. Hơn nữa, động tác kéo giãn cơ gân kheo (nằm ở mặt sau của đùi) giúp mở rộng chuyển động trong khung chậu, giảm áp lực lên vùng lưng. Tập yoga cũng có tác dụng làm tăng lưu lượng máu, cho phép các chất dinh dưỡng lưu thông tốt hơn, truyền đến cơ và các mô mềm ở thắt lưng.

Bơi lội và yoga là những môn thể thao phù hợp với bệnh nhân thoát vị đĩa đệm.

Bơi: là môn thể thao khá an toàn, hạn chế xảy ra nguy cơ chấn thương cột sống. Chỉ cần 20 - 30 phút bơi mỗi ngày (không nên bơi quá sức, bơi quá lâu) sẽ đem lại tác dụng thư giãn cho các gân cơ, khớp xương, giúp giảm áp lực tác động lên phần đĩa đệm bị lồi ra, giảm cảm giác đau nhức nhanh chóng. Tuy nhiên, trong quá trình điều trị bệnh, bệnh nhân không được có tâm lý nóng vội, vì có khả năng gây ra tác dụng phụ, ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe.

Lưu ý: Bệnh nhân thoát vị đĩa đệm nhẹ nếu tập luyện và vận động vừa phải thì rất có ích trong việc hỗ trợ điều trị bệnh, nên tránh các bài tập quá sức, khiến cho bệnh càng thêm trầm trọng hơn. Khi tập, nếu nhận thấy đau thì người bệnh nên đến bác sĩ thăm khám để nhận được sự tư vấn, điều trị phù hợp và có biện pháp phòng ngừa thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng.

Môn thể thao và tư thế không nên tập

Chạy bộ: Người bị thoát vị đĩa đêm không nên chạy bộ. Bởi vì chạy bộ sẽ làm tăng mức độ trầm trọng của triệu chứng thoát vị đĩa đệm cột sống lưng. Đĩa đệm có vai trò như một bộ phận giúp giảm xóc cho cột sống. Khi bệnh nhân chạy bộ liên tục, toàn bộ trọng lượng cơ thể sẽ dồn ép vào chân và thắt lưng, gây ra căng thẳng tới đĩa đệm.

Tập gym: Động tác tập gym như cúi xuống và nâng tạ lên sẽ tác động đến cột sống, gây ra sốc. Tương tự, động tác nằm ngửa và đẩy tạ lên cũng có khả năng khiến cho bệnh trầm trọng hơn bởi việc làm xuất hiện các triệu chứng đau dồn dập. Vì vậy, tốt nhất là bệnh nhân nên tránh xa các động tác nâng và đẩy tạ để hạn chế gây quá tải cho cột sống, vốn đã bị yếu đi bởi bệnh thoát vị đĩa đệm.

Động tác vặn người: Tình trạng thoát vị đĩa đệm thường xảy ra ở cột sống thắt lưng ngay trên hông, vì vậy các động tác vặn người sẽ vô tình khiến cho đĩa đệm bị thoát vị nhanh hơn mức bình thường.

Các bài tập cho chân: Lời khuyên dành cho bệnh nhân thoát vị đĩa đệm cột sống đó là không nên tập các máy tập riêng cho đôi chân. Bởi vì các bài tập nhấn mạnh vào đôi chân có khả năng làm cho tình trạng bệnh thoát vị đĩa đệm trầm trọng thêm. Thậm chí chỉ đơn giản là các động tác co hoặc đẩy đôi chân cũng sẽ khiến áp lực vùng đốt sống ở cùng cụt gia tăng và gây đau.

Các động tác giữ thẳng chân: Người bệnh thoát vị đĩa đệm cần phải tránh hoàn toàn các bài tập duỗi thẳng 2 chân lên lúc nằm ngửa hoặc động tác cúi xuống để chạm các ngón tay vào mũi chân và giữ cho chân thẳng. Bởi các bài tập đòi hỏi người bệnh phải giữ cho đôi chân thẳng sẽ làm gia tăng thêm áp lực lên cột sống.

Ngồi xổm: Được xem là tư thế không tốt cho người bệnh thoát vị đĩa đệm. Nguyên nhân là vì động tác ngồi xổm sẽ làm tăng lực nén lên phần cột sống và đĩa đệm, khiến bộ phận này bị chèn ép lâu, không hấp thụ được các chất dinh dưỡng. Đây là nguyên nhân gây ra thoát vị đĩa đệm và khiến cho bệnh thêm nặng hơn, ảnh hưởng đến cột sống, dẫn đến đau lưng.