Can Chi (干支), gọi đầy đủ là Thiên Can Địa Chi (天干地支) hay Thập Can Thập Nhị Chi (十干十二支), là hệ thống đánh số thành chu kỳ được dùng tại các nước thuộc vùng văn hóa Đông Á như: Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Đài Loan, Việt Nam và một số quốc gia khác ngoài vùng. Nó được áp dụng với tổ hợp chu kỳ 60 trong âm lịch nói chung để xác định tên gọi của thời gian (ngày, giờ, năm, tháng) cũng như trong chiêm tinh học. Người ta cho rằng nó có xuất xứ từ Nhị Thập Bát Tú trong cách tính lịch cổ đại dùng để đếm ngày. Show
Can[sửa | sửa mã nguồn]Ý nghĩa[sửa | sửa mã nguồn]Can (干) hay còn gọi là Thiên Can (天干) hoặc Thập Can (十干) do có đúng mười (10) can khác nhau. Can cũng còn được phối hợp với Âm dương và Ngũ hành. Danh sách 10 can[sửa | sửa mã nguồn]Năm kết thúc bằng số nào thì có Can tương ứng. Số Hán tự Hán-Việt Âm - dương Ngũ hành Thái đen 4 甲 Giáp Dương Mộc Cáp 5 乙 Ất Âm Mộc Hặp 6 丙 Bính Dương Hỏa Hãi 7 丁 Đinh Âm Hỏa Mỡng 8 戊 Mậu Dương Thổ Pớc 9 己 Kỷ Âm Thổ Cắt 0 庚 Canh Dương Kim Khốt 1 辛 Tân Âm Kim Huộng 2 壬 Nhâm Dương Thủy Táu 3 癸 Quý Âm Thủy Cá Chi[sửa | sửa mã nguồn]Ý nghĩa[sửa | sửa mã nguồn]Chi (支) hay còn gọi là Địa Chi (地支) hay Thập Nhị Chi (十二支) do có đúng mười hai chi. Đây là mười hai từ chỉ 12 con vật của hoàng đạo phương Đông dùng như để chỉ phương hướng, bốn mùa, ngày, tháng, năm và giờ ngày xưa (gọi là canh gấp đôi giờ hiện đại). Việc liên kết các yếu tố liên quan đến cuộc sống con người với Chi là rất phổ biến ở khu vực Đông Á và Đông Nam Á. Do số lượng con giáp cũng là 12 nên trong đời sống, Thập Nhị Chi cũng hay được gọi theo 12 con giáp. Danh sách 12 Chi[sửa | sửa mã nguồn] Giờ Âm Lịch - Dương Lịch[sửa | sửa mã nguồn]Tương truyền ngày xưa có một người tên Đại Nhiêu đã lập ra Thập Can và Thập Nhị Chi để giúp người ta tính toán thời gian. Việc tính giờ cũng có liên quan đến tập tính của 12 loài vật:
Lục thập hoa giáp[sửa | sửa mã nguồn]60 tổ hợp Can Chi[sửa | sửa mã nguồn]Người ta ghép một can với một chi để tạo thành tên gọi chính thức của những cái cần đặt tên (ngày, giờ, tháng, năm v.v...) bắt đầu từ can Giáp và chi Tý tạo ra Giáp Tý, sau đó đến can Ất và chi Sửu tạo ra Ất Sửu và cứ như vậy cho đến hết (Bính,..., Quý) và (Dần..., Hợi). Sự kết hợp như vậy tạo thành một chu kì, hết can (hoặc chi) cuối cùng thì nó tự động quay trở lại cho đến tổ hợp cuối cùng là Quý Hợi. Có tổng cộng 60 (bằng bội số chung nhỏ nhất của 10 và 12) tổ hợp khác nhau của 10 can và 12 chi. Can phải kết hợp với Chi đồng tính (Can dương phải kết hợp với Chi dương và Can âm phải kết hợp với Chi âm). Năm 0 là Canh Thân, 1 là Tân Dậu... 59 là Kỷ Mùi. Dựa vào số dư khi chia hết cho 60 có thể tính can chi từng năm. 60 tổ hợp can chi, được gọi là Lục thập hoa giáp bao gồm: Tý (+) Sửu (-) Dần (+) Mão (-) Thìn (+) Tỵ (-) Ngọ (+) Mùi (-) Thân (+) Dậu (-) Tuất (+) Hợi (-) Giáp (+) (01) Giáp Tý(51) Giáp Dần(41) Giáp Thìn(31) Giáp Ngọ(21) Giáp Thân(11) Giáp TuấtẤt (-) (02) Ất Sửu(52) Ất Mão(42) Ất Tỵ(32) Ất Mùi(22) Ất Dậu(12) Ất HợiBính (+) (13) Bính Tý(03) Bính Dần(53) Bính Thìn(43) Bính Ngọ(33) Bính Thân(23) Bính TuấtĐinh (-) (14) Đinh Sửu(04) Đinh Mão(54) Đinh Tỵ(44) Đinh Mùi(34) Đinh Dậu(24) Đinh HợiMậu (+) (25) Mậu Tý(15) Mậu Dần(05) Mậu Thìn(55) Mậu Ngọ(45) Mậu Thân(35) Mậu TuấtKỷ (-) (26) Kỷ Sửu(16) Kỷ Mão(06) Kỷ Tỵ(56) Kỷ Mùi(46) Kỷ Dậu(36) Kỷ HợiCanh (+) (37) Canh Tý(27) Canh Dần(17) Canh Thìn(07) Canh Ngọ(57) Canh Thân(47) Canh TuấtTân (-) (38) Tân Sửu(28) Tân Mão(18) Tân Tỵ(08) Tân Mùi(58) Tân Dậu(48) Tân HợiNhâm (+) (49) Nhâm Tý(39) Nhâm Dần(29) Nhâm Thìn(19) Nhâm Ngọ(09) Nhâm Thân(59) Nhâm TuấtQuý (-) (50) Quý Sửu(40) Quý Mão(30) Quý Tỵ(20) Quý Mùi(10) Quý Dậu(60) Quý HợiChú thích (+) Can hoặc Chi dương (-) Can hoặc Chi âm Không thể kết hợp Ghi chú[sửa | sửa mã nguồn]
Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]
Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]
|
