Ông Takatoshi Ito, cựu Thứ trưởng Bộ Tài chính Nhật Bản Tin cựu Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo bị ám sát đã làm cho cả thế giới bàng hoàng và sửng sốt. Đồng thời sự kiện cũng khiến người ta phải nhìn nhận lại vai trò cũng như di sản khổng lồ mà ông để lại. Một trong những nhận xét đáng chú ý về di sản của ông Abe Shinzo là bài viết của ông Takatoshi Ito đăng trên ấn phẩm Project Syndicate. Ông Takatoshi Ito, cựu Thứ trưởng Bộ Tài chính Nhật Bản, hiện là giáo sư tại Trường Các vấn đề Quốc tế và Công cộng thuộc Đại học Columbia, Mỹ, đồng thời là giáo sư cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chính sách Quốc gia ở Tokyo, Nhật Bản. VietnamPlus xin được giới thiệu nội dung bài viết của ông tới độc giả: "Vụ ám sát cựu Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo vừa đáng buồn lại vừa gây chấn động. Bạo lực súng đạn là điều cực kỳ hiếm xảy ra ở Nhật Bản. Có vẻ như cảnh sát địa phương ở Nara (nơi xảy ra vụ ám sát) và lực lượng Cảnh sát An ninh (cơ quan tương đương với lực lượng Mật vụ Mỹ, chịu trách nhiệm bảo vệ yếu nhân) đã không chuẩn bị tốt để bảo vệ ông Abe. Đối với người Nhật sống trong thế hệ của tôi, thảm kịch gợi nhớ đến vụ ám sát Tổng thống Mỹ John F.Kennedy vào năm 1963 và âm mưu ám sát ông nội của ông Abe là Thủ tướng Nhật Bản Nobusuke Kishi. Ông Nobusuke bị đâm dao vào năm 1960, sau khi chính phủ của ông vượt qua sự kháng cự của Quốc hội để thông qua Hiệp ước An ninh Mỹ-Nhật. Theo thỏa thuận đó, Mỹ cam kết cung cấp một "cái ô an ninh" trên lãnh thổ Nhật Bản, đổi lấy việc Nhật Bản cho phép Mỹ lập các căn cứ trên bộ, trên không và trên biển ở nước này. Đó là một hiệp ước giữa những người bạn không ngang hàng nhau và một trong những thành tựu chính của ông Abe là phát triển mối quan hệ song phương cân bằng hơn. Ông Abe từng giữ chức Thủ tướng hai lần, với lần đầu tiên từ tháng 9/2006 đến tháng 9/2007, và lần sau đó từ tháng 12/2012 đến tháng 9/2020, khiến ông trở thành Thủ tướng tại vị lâu nhất trong lịch sử các chính phủ dân chủ của Nhật Bản kể từ năm 1885. Dù thời gian đầu ngồi ghế lãnh đạo chính phủ không đặc biệt thành công, nhiệm kỳ thứ hai của ông Abe đã tạo ra sự thay đổi về chính trị và kinh tế. [Nhật Bản truy tặng huân chương cao quý nhất cho cố Thủ tướng Abe] Với việc sửa đổi quan điểm của Nhật Bản theo nguyên tắc “tự vệ tập thể,” Chính phủ thứ hai của ông Abe đã củng cố mối quan hệ với Mỹ bằng cách tạo điều kiện cho các lực lượng Nhật Bản bảo vệ các lực lượng Mỹ trong những vùng lân cận của đất nước. Sau đó, bằng cách nuôi dưỡng mối quan hệ bạn chơi golf thân thiết với Tổng thống Mỹ khi đó là ông Donald Trump, ông Abe đã cố gắng duy trì mối quan hệ đồng minh Mỹ-Nhật bền chặt trong những năm đối tác thực hiện chính sách “Nước Mỹ trên hết.” Cựu Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo ngay trước khi bị ám sát. (Ảnh: asahi.com/TTXVN)Với chủ trương “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và cởi mở,” ông Abe đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo ra Bộ tứ (Australia, Ấn Độ, Nhật Bản, Mỹ) và đặt nền tảng cho một cấu trúc hòa bình trên toàn khu vực. Trong nước, ông Abe đã khởi động một chương trình kinh tế mang tên "Abenomics" (từ kết hợp của Abe và economics - kinh tế), bao gồm ba "mũi tên" chủ đạo. Mũi tên đầu tiên là một chính sách tiền tệ tích cực, được thiết kế để khắc phục tình trạng giảm phát kéo dài của nền kinh tế Nhật Bản. Đầu năm 2013, ông Abe giới thiệu một chính quyền nhắm tới mục tiêu lạm phát và bổ nhiệm ông Haruhiko Kuroda làm Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản. Ông Kuroda đã được quyền đưa lạm phát tới tỷ lệ mục tiêu, thông qua các chính sách tiền tệ cực kỳ lỏng. Mũi tên thứ hai của chương trình Abenomics là một chính sách tài khóa linh hoạt. Theo đó, Chính phủ Nhật sẽ kích thích nền kinh tế trong thời kỳ suy thoái và thắt chặt chính sách khi kinh tế bùng nổ. Ông Abe đã triển khai một biện pháp kích thích kinh tế lớn khi trở thành Thủ tướng Nhật Bản vào tháng 12/2012, và tiếp theo điều này là hai lần tăng tỷ lệ thuế tiêu dùng. Khi mối đe dọa từ dịch COVID-19 xuất hiện trong những tháng cuối cùng ông Abe còn tại vị, Chính phủ của ông đã đáp trả bằng một đợt kích thích kinh tế khác (và thực hiện biện pháp tài trợ thâm hụt - tài trợ trong tình hình chi vượt quá thu ngân sách). Mũi tên thứ hai, do đó, đã chuyển thành một chính sách kinh tế Keynes phản vòng tuần hoàn hợp lý, thay vì như một sự hợp lý hóa cho việc triển khai nhiều gói kích thích kinh tế. Mũi tên thứ ba của Abenomics là cải cách cơ cấu kinh tế như một chiến lược tăng trưởng. Mục tiêu này gây tranh cãi hơn, khi nhiều nhà quan sát coi đây là một công việc kinh doanh dở dang, nếu không muốn nói là thất bại. Có một điều chắc chắn là tốc độ tăng trưởng trung bình của nền kinh tế Nhật Bản trong thời gian ông Abe nắm quyền lần thứ hai chỉ tương tự như 10 năm trước đó. Tuy nhiên, dưới thời ông Abe, sự tăng trưởng của nền kinh tế ổn định hơn. Đất nước Nhật tránh được tình trạng trì trệ như thời gian trước nhiệm kỳ Thủ tướng của ông Abe, bất chấp việc lượng dân số trong độ tuổi lao động của đất nước liên tục sụt giảm. Tôi đã có vinh dự được làm việc với ông Abe khi ông bổ nhiệm tôi vào Hội đồng Chính sách Kinh tế và Tài khóa của Thủ tướng vào năm 2006. Trong nhiệm kỳ Thủ tướng đầu tiên, trọng tâm chính của ông Abe là cải cách chính trị để làm cho Nhật Bản mạnh mẽ hơn và “tươi đẹp.” Ông chưa có quan điểm vững chắc về chính sách kinh tế nên đã yêu cầu Hội đồng đưa ra một loạt các khuyến nghị về chính sách để giúp nền kinh tế phục hồi tiềm năng tăng trưởng. Về mặt này, chúng tôi khuyến nghị mở rộng các thỏa thuận thương mại tự do của Nhật Bản; chuyển đổi sân bay Haneda (gần trung tâm thành phố Tokyo hơn sân bay quốc tế Narita) thành nơi có thể đón các chuyến bay quốc tế; tăng số lượng lao động nước ngoài tại Nhật Bản; thực hiện cải cách thị trường lao động để thu hút nhiều phụ nữ và người cao tuổi tham gia hơn; cải cách quỹ lương hưu; hợp nhất các sở giao dịch chứng khoán và hàng hóa. Nhưng ông Abe đã từ chức chỉ sau một năm cầm quyền, vì vậy các khuyến nghị của chúng tôi đã không được thực hiện. Khi trở lại nắm quyền vào năm 2012, ông Abe dường như có sự hiểu biết và quyết đoán hơn nhiều trong lĩnh vực kinh tế. Khi theo đuổi mũi tên thứ ba của Abenomics, ông đã cố gắng tăng tỷ lệ nữ giới tham gia lực lượng lao động (womenomics) và tương tự là với người cao tuổi. Đồng thời ông nới lỏng các yêu cầu về thị thực để thu hút nhiều lao động và khách du lịch nước ngoài hơn. Ông cũng đóng vai trò trung tâm trong việc đàm phán Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và thỏa thuận kế thừa nó là Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Ông đã thúc đẩy nỗ lực cải cách Quỹ Hưu trí Đầu tư của chính phủ, giảm tỷ lệ nắm giữ trái phiếu chính phủ có lãi suất thấp xuống mức tương ứng với lượng cổ phiếu trong, ngoài nước và trái phiếu nước ngoài. Nói cách khác, ông Abe đã sử dụng nhiệm kỳ thứ hai của mình để tiếp tục những gì mà Hội đồng của chúng tôi dừng lại vào năm 2007. Tôi cảm thấy vinh dự khi được đóng góp một phần trong những cải cách này. Tôi không nghi ngờ gì khi nói rằng cái chết đầy bi thảm và thương tâm của ông Abe là một mất mát to lớn đối với Nhật Bản và thế giới. Động lực thúc đẩy an ninh quốc gia và cải cách kinh tế của ông sẽ được ghi nhớ và tiếp tục xây dựng trong nhiều năm tới. Mong ông ra đi thanh thản"./.
Từ trái qua: Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte, Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long, Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo, Thủ tướng Thái Lan Prayuth Chan-Ocha và Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc dự Hội nghị thượng đỉnh ASEAN - Nhật Bản tại Bangkok (Thái Lan) vào ngày 4-11-2019 - Ảnh (tư liệu): Reuters Là thủ tướng tại nhiệm lâu nhất trong lịch sử hiện đại Nhật Bản, di sản của ông Abe gắn chặt với chính sách ngoại giao chủ động đã đưa nước Nhật trở lại bản đồ địa chính trị giúp tạo dựng quan hệ gắn bó mật thiết với các nước Mỹ, Ấn Độ, Úc, Việt Nam và Đông Nam Á, châu Âu... Điều này được xây dựng trên nền tảng tầm nhìn về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và mở, vốn mang dấu ấn đặc biệt của ông Abe. Tầm nhìn "xoay trục" Tầm nhìn này tập trung vào cách tiếp cận các vấn đề quốc tế ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương dựa trên luật lệ nhằm củng cố các quan hệ ngoại giao, phát triển hạ tầng, sự kết nối và xây dựng những thông lệ chung trong phương thức đàm phán và xây dựng một tầm nhìn chung cho khu vực. Dù đó là ai - Thủ tướng Ấn Độ Modi Narendra, cựu thủ tướng Scott Morrison của Úc, các cựu tổng thống Mỹ Barack Obama, Donald Trump hay đương kim Tổng thống Mỹ Joe Biden, ông Abe Shinzo cũng đã luôn được họ coi là một chính khách quan trọng, nếu không muốn nói là một chính khách có tầm nhìn "xoay trục" ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, mang lại sự ổn định và định hướng phát triển cho khu vực. Riêng với Đông Nam Á, ông Abe Shinzo đã tới thăm từng nước ở khu vực này nhiều lần khi nắm quyền. Ông cũng đã rất ủng hộ cho việc thúc đẩy sự hợp nhất khu vực trên toàn ASEAN, để khối này có thể hành động với các quyết định tự chủ chiến lược hơn trong vấn đề Biển Đông và mở rộng thêm bên trong khu vực. Giống như các nhà lãnh đạo tiền nhiệm khác của Nhật, ông Abe cũng đã dành rất nhiều vốn liếng ngoại giao và chính trị to lớn của mình để giúp các nước Đông Nam Á như Việt Nam có thể xây dựng năng lực tự chủ của họ trong việc quản lý Bộ nhận thức về các vấn đề hàng hải (MDA), cũng như mời các nước này tham gia những hiệp định thương mại quan trọng như Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CP-TPP). Thực sự ông Abe đã coi các nước như Việt Nam, Indonesia và Singapore như những đồng minh chủ chốt trong việc xây dựng một tầm nhìn Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương mở và tự do, dựa trên những lợi ích chung trong việc đảm bảo hòa bình và ổn định khu vực. Trong nước, ông nỗ lực vực dậy nền kinh tế Nhật thông qua các chính sách nới lỏng một số quy định trong khuôn khổ chiến lược kinh tế của ông (Abenomics) và đã thành công cho tới khi ông từ nhiệm vào tháng 8-2020 vì bệnh tật. Biệt tài hành xử cân bằng Dù có quan điểm bảo thủ và lập trường cứng rắn trước các động thái quả quyết của Trung Quốc ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương nhưng ông Abe cũng là người đã nỗ lực khai thông quan hệ Nhật - Trung vào năm 2019 sau những rạn nứt trước đó. Năm 2019, ông thăm Bắc Kinh và có cuộc gặp thượng đỉnh với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình mà kết quả sau đó là hơn 50 thỏa thuận về các dự án kết nối và phát triển hạ tầng ở các nước thứ ba trên toàn Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Ông Abe cũng là người đã thúc đẩy nhiều thỏa thuận thương mại với Trung Quốc vì hiểu rõ tương lai kinh tế bền vững của Nhật Bản sẽ gắn liền với một quan hệ cân bằng, bền vững với Trung Quốc. Nếu không phải vì dịch COVID-19 bùng lên từ tháng 1-2020, hẳn chúng ta sẽ chứng kiến một văn kiện chính trị thứ 5 được ký kết giữa hai nhà lãnh đạo Abe Shinzo và Tập Cận Bình. Đó sẽ là văn kiện về khuôn khổ hành động để hai nước xây dựng quan hệ song phương trong 10 năm tới. Cố thủ tướng Abe được đánh giá là một chính trị gia giàu kinh nghiệm và có biệt tài trong cách xử trí các mối quan hệ với cựu tổng thống Mỹ Donald Trump cũng như các nhà lãnh đạo khác ở châu Âu, Bắc Mỹ, Đông Nam Á và Nam Á. Việc ông thông báo từ nhiệm vào tháng 8-2020, cũng như thảm kịch bất ngờ xảy đến với ông vào ngày 8-7 vừa qua, đều đã mau chóng nhận được phản hồi chia sẻ và thương tiếc từ rất nhiều lãnh đạo các nước. Ông Abe cũng được cho là một chính khách có tầm nhìn cho khu vực, một tầm nhìn hiểu rõ sự cân bằng Nhật Bản nên có trong hợp tác với Trung Quốc, nhưng cũng đồng thời vạch rõ những lằn ranh đỏ trong một số vấn đề cụ thể khác. Vào thời điểm này thực sự chưa thể xác quyết những hệ quả nào sẽ đến sau sự ra đi của ông Abe trong bối cảnh chính trị của nước Nhật. Tuy nhiên, có một điều rất rõ ràng là di sản về chính sách đối ngoại của ông ấy được định hình thông qua sự ủng hộ chủ động với một Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và mở, nhấn mạnh một trật tự dựa trên luật lệ, sự quản trị tốt, phát triển và hợp tác. Và quan trọng là sự ủng hộ không chỉ vì an ninh của nước Nhật trong khu vực, mà còn là sự hỗ trợ các mối quan ngại an ninh của những bên liên quan trong cùng Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Abe Shinzo… rất là Việt Nam Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (trái) và Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo trong chuyến thăm Việt Nam của ông Abe vào tháng 1-2013 - Ảnh tư liệu: TTXVN "Nhật Bản và Việt Nam bắt đầu gắn bó với nhau từ thế kỷ 16, 17. Hơn nữa, người dân hai nước còn có nhiều điểm tương đồng như văn hóa dùng đũa, gạo là lương thực chính và cùng theo đạo Phật. Sự hấp dẫn của Việt Nam đã làm mê hoặc rất nhiều du khách Nhật Bản…". Đó là những lời ông Abe Shinzo trả lời phỏng vấn báo Tuổi Trẻ trong chuyến thăm chính thức Việt Nam hồi tháng 1-2013, chỉ một tháng sau khi ông đắc cử thủ tướng Nhật Bản. Những người Việt yêu mến cố thủ tướng Abe sẽ không hoài nghi tấm chân tình và vai trò lớn lao của ông trong việc vun đắp mối quan hệ "đối tác chiến lược sâu rộng" Việt Nam - Nhật Bản. Cuối năm 2013, nhân dịp hội nghị cấp cao kỷ niệm 40 năm quan hệ đối thoại ASEAN - Nhật Bản được tổ chức tại Tokyo, thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã thăm chính thức Nhật Bản và được đón tiếp nồng hậu. Tại cuộc họp báo chung, thủ tướng Abe Shinzo nói: "Núi Phú Sĩ vừa được công nhận là di sản thế giới, hôm qua nhà tôi và phu nhân thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã đi thăm núi Phú Sĩ. Ngày hôm qua trời rất đẹp, đó là biểu hiện của một tương lai tốt đẹp trong quan hệ Việt Nam - Nhật Bản". Không chỉ có những lợi ích chung, Việt Nam - Nhật Bản có sự tương đồng và chia sẻ sâu sắc cùng nhau về đời sống, văn hóa. Cũng trong chuyến thăm này, thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng kể: "Trong cuộc chiêu đãi của thủ tướng Nhật vừa qua, tôi có ngồi cạnh một người từng là nghị sĩ Nhật Bản. Ông kể có lần ông sang Việt Nam du lịch về vùng nông thôn, đến tỉnh Lạng Sơn thì gặp một đám ma và nhìn hình ảnh ấy ông cảm thấy như mình đang ở Nhật". Có lẽ vì mối tương đồng ấy, cố thủ tướng Abe Shinzo không những mong muốn "kết nối hai nền kinh tế Việt - Nhật" (lắng nghe ông nhiều lần, tôi thấy ông thường sử dụng từ "kết nối" thay vì dùng những từ khác như "hợp tác", "quan hệ"…), mà còn thúc đẩy mạnh mẽ các chương trình "giao lưu nhân dân" giữa hai nước. Có lẽ ông muốn từ gốc rễ văn hóa để vun đắp mối lương duyên vững bền cho hai đất nước thâm tình. Từ viễn kiến ấy, số người Việt sinh sống, học tập tại Nhật Bản đã tăng lên rất nhanh chỉ trong một thập niên qua, đến nay trở thành cộng đồng người nước ngoài lớn thứ hai tại đất nước mặt trời mọc. Nếu như ông Abe dành cho Việt Nam tình cảm đặc biệt từ trái tim thì ông đã tận tụy vun đắp mối quan hệ Việt - Nhật bởi tầm nhìn cao rộng của một nhà lãnh đạo xuất chúng. Điều này cũng phù hợp với lý tưởng chính trị của Abe Shinzo là chấn hưng nước Nhật trong châu Á - Thái Bình Dương tự do, rộng mở và phồn thịnh. Ông còn được người Việt Nam yêu mến bởi hình tượng một nhà lãnh đạo mạnh mẽ nhưng bình dị, mẫu mực. Hình ảnh ông dùng bữa cơm đạm bạc hay cúi gập người chào một cụ già giữa đường làng được rất nhiều người Việt chia sẻ, mến mộ. Sự mến mộ và đồng cảm ấy khiến nhiều người thấy Abe Shinzo… rất là Việt Nam và đau đớn tiễn đưa ông. LÊ KIÊN Cảnh sát Nhật thừa nhận có sơ sót an ninh khiến ông Abe bị ám sát |